ការយល់សប្តិជាសំនង់រូបភាព ប្រកបដោយលក្ខណៈវត្ថុវិស័យភាពនៅពេលដែលកំពុងលង់លក់ក្នុងដំណេក ។ សំណង់រូបភាពនេះ កើតឡើងនៅពេលដែលសរីរាង្គឥន្រ្ទិយឈប់ដើរ ។

យល់សប្តិមានពីរប្រភេទ ៖

• យល់សប្តិប្រត្យក្សកើតឡើងដោយឥន្រ្ទិយារម្មណ៍បច្ចុប្បន្នដែលគ្រាន់តែជារូបរាងមិនមែនជាអំពើនៃតថៈមួយទេ ។ វាកើតឡើងដោយសារធ្លាប់បានជួបប្រទះពីថ្ងៃ ។
• យល់សប្តិរូបបារម្មណ៍កើតមានឡើងដោយសារអនុស្សាវរីយ៍ទាំងឡាយ ឬដោយសារគំនិតផ្សេងៗដែលមានទំនាក់ទំនងជាមួយបច្ចុប្បន្ន ។ វាកើតឡើងដោយការគិតពីថ្ងៃ ។
• ការយល់សប្តិភាគច្រើនជាការយល់សប្តិប្រត្យក្សផង រូបបារម្មណ៍ផង ។

រូបបារម្មណ៍ ជាសត្តិសំរាប់នឹកគិតដោយរូបភាព ។ រូបបារម្មណ៍មានពរគឺ ៖

•  រូបបារម្មណ៍ រំលឹកឡើងវិញ គឺជាសកម្មភាពរបស់ចិត្ត ដែលនឹកប្រមូលយកព្រឹត្តិការណ៍ទាំងឡាយ ពីអតីតកាលអោយលេចចេញមកជារូបភាពហើយវិលត្រឡប់មកវិញសាជាថ្មីមានលក្ខណៈហាក់ដូចជារូបភាពបច្ចុប្បន្ន ។
•    រូបបារម្មណ៍ បង្កើតគឺជាសកម្មភាពរបស់ចិត្តដែលប្រមូលរូបភាពទាំងឡាយ ដើម្បីបំបែករូបភាពនោះក្នុងលំនឹកសំដៅយកមកធ្វើសំយោគបញ្ចូលគ្នាអោយបានជារូបភាពថ្មី ។

លំនឹកចែកជាពីរ គឺលំនឹកទំលាប់ និងលំនឹកសុទ្ធសាធ ។

•  លំនឹកទំលាប់ គឺជាការនឹកផ្ទួនៗ ដើម្បីអោយចាំនូវប្រត្តិការណ៍មួយ ។ ដូចនេះវា កើតឡើងពីការស្ទួនញយៗក្នុងលំនឹក ។
• លំនឹកសុទ្ធសាធ គឺជាការផ្តិតរូបភាព ឬប្រតិបត្តិការណ៍អោយជាប់ជាប្រចាំនៅក្នុងចិត្តគំនិតដោយមិនប្រើការស្ទួនញយៗឡើយ ។

ពិតមែបនតែឥន្រ្ទិយារម្មណ៍ ដែលយើងបានទទួលពីវត្ថុមួយ ពុំបានប្រាប់យើងអោយអស់លក្ខណៈពិតនៃវត្ថុតែវាក៏ជាដំនកស្រាយឬជាបំនកប្រែគ្រប់គ្រាន់មួយអំពីភារៈសំរាប់អោយយើងស្គាល់ពិភពលោកនិងបង្កើតស្យង់ព្រមទាំងសំរាប់ការរស់នៅរបស់យើង ។ ដូចនេះ បើគ្មានឥន្រ្ទិយារម្មណ៍ឬអវត្តមានឥន្រ្ទិយារម្មណ៍នោះយើងពុំអាចដឹងអ្វីទាំងអស់ព្រោះវាជាអ្នកដើមដំបូងបង្អស់នៃដំណើរបង្កើតពុទ្ធិ ។

បុណ្យមាឃបូជា ជាពិធីបុណ្យដែលខ្មែរយើងប្រារព្ធធ្វើនៅថ្ងៃពេញបូរមី ខែមាឃជារៀងរាល់ឆ្នាំដើម្បីរំលឹកដល់ថ្ងៃដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់ដាក់អាយុសង្ខារ ។ សកម្មភាព ៖

• ព្រះភិក្ខុសង្ឃទាំងអស់ដែលជាសាវ័ត នៅថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែមាឃព្រះអរហន្ត ១២៥០ អង្គ(គឺក្រុមបុរាណជដិល១០០០ក្រុមអគ្គសាវ័ក២៥០អង្គ)បានមកជួបជុំគ្នាក្នុងសំណាក់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដោយឯងៗគ្មាននរណានិមន្តឡើយ ។ រំឭកដល់ថ្ងៃដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបរមគ្រូទ្រង់ប្រជុំសាវ័តហើយទ្រង់បានប្រកាសដាក់ព្រះជន្មាយុសង្ខាររបស់ព្រះអង្គ ។មុនថ្ងៃបសរិនិញ្វន៣ខែគឺថ្ងៃ២ពេញបូណ៌មីខែមាឃដែលទ្រង់ប្រថាប់នៅចេតិយ ។ វេលានោះមានក្រុងមារមកនិមន្តព្រះអង្គឱ្យបរិនិញ្វន ។ ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា “អ្នកកុំចាំបាច់ខ្វល់ខ្វាយមិនយូរប៉ុន្មានទេនៅតែបីខែទៀតគឺដល់ថ្ងៃពេញបូរមីខែពិសាខខាងមុននេះ តថាគត នឹងចូលបរិនិព្វានហើយ” ។ តាមឯកសារព្រះរាជពិធីទ្ធាទសមាសភាគ ៣ ដែលរៀបរៀងដោយគណៈកម្មការវិន័យ និងជាការផ្សាយរបស់វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ បុណ្យមាឃបូជា ប្រែថា បុណ្យថ្វាយគ្រឿងសក្តារៈចំពោះព្រះរតនត្រៃ​នៅថ្ងៃពេញបូណ៌មី ។ ក្នុងថ្ងៃនោះអាចារ្យរៀបចំពិធីដូចតទៅ ៖
• ពេលព្រឹកអាចារ្យប្រកាសដំណឹងប្រាប់ពីកម្មវិធីនិងពេលវេលាដល់ពុទ្ធបរិស័ទឱ្យបានដឹងគ្រប់គ្នា ។ លោកអាចារ្យរៀបចំសម្អាតព្រះពុទ្ធរូបព្រះបរមសារីរិកធាតុប្រកាសឱ្យពុទ្ធបរិស័ទយកគ្រឿងសក្ការៈបូជា មានផ្កា ធូបទៀន ដើម្បីបូជាពេលប្រារព្ធពិធី ។ ក្នុងវត្តអារាមអាចារ្យរៀបចំភ្លើងប្រទីបជ្វាលា ក្រាលអាសនៈសម្រាប់ព្រះសង្ឃ ។ ពេលប្រារព្ធពិធីមកដល់ អាចារ្យដឹកនាំពុទ្ធបរិស័ទធ្វើនមស្ការព្រះរតនៈត្រ័យ ។
• ពិធីប្រកាសមាឃបូជាលោកអាចារ្យសូត្រប្រវត្តិនៃពិធីបុណ្យមាឃបូជានិងព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់បានដាក់អាយុសង្ខារ រំលឹកដល់កាលដែលទ្រង់បានប្រតិស្ថានព្រះវិសុទ្ធោវាទ គឺព្រះធម៌វិន័យដ៏បរិសុទ្ធវិសេសទុនជាតំណាងព្រះអង្គនិងសូមទ្រង់ព្រះមេត្តាទទួលនូវគ្រឿងសក្ការៈទាំងនោះ ។ លុះចប់ពិធីប្រកាសមាឃបូជាហើយព្រះសង្ឃទាំងអស់នមស្ការព្រះរតនៈត្រ័យតាមវិធីត្រៃប្រណោមនិងធម៌សម្រាប់នមស្ការផ្សេងៗទៀត ។ បន្ទាប់មកនិមន្តធម្មកធិកសម្តែងធម៌ទេសនា ។
• ពិធីបុណ្យមាឃបូជានេះ គឺធ្វើឡើងក្រោមដើមពោធិព្រឹក្សនិងនៅទីតាំងសារីរិកធាតុ ឬនៅតាមបណ្តាវត្តអារាមទាំងអស់ផងដែរ ។
• បុណ្យពិសាខបូជាជាពិធីបុណ្យយ៉ាងធំនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាដែលខ្មែរយើងតែងតែប្រារព្ធធ្វើមិនដែលខានឡើយគឺដោយសារតែនៅថ្ងៃ១៥ កើត ពេញបូមីខែពិសាខនេះ ថ្ងៃដែលរំលឹកដល់ព្រះពុទ្ធទ្រង់ប្រសូត ត្រាស់ដឹង និងចូលបរិញ្វន ។ គេប្រារព្ធធ្វើបុណ្យពិសាខបូជានៅឯវត្តដោយមនុស្សអុជគ្រឿងប្រទីបជ្វាលាបូជាភ្លឺព្រោងព្រាត ។​ នៅយប់នោះរហូតដល់ភ្លឺគេនាំគ្នាទៅស្តាប់ព្រះសង្ឃទេសនាអំពីពុទ្ធប្រវត្តិតាំងពីដើមរហូតដល់ចប់ ។ នៅព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បុណ្យពិសាខបូជាត្រូវបានរៀបចំឡើងនៅឆ្នាំ ១៨៥៥ ។

សកម្មភាពខ្វះការទទួលខុសត្រូវបែបនេះបាននាំមកនូវផលអាក្រក់មានជាអាទិ៍ដូចតទៅ​ ៖

• ប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចពឹងផ្អែកលើការនេសាទទទួលផលប៉ះពាល់ខ្លាំងជាងគេ គឺកម្មករនេសាទ កម្មកររោងចក្រ បាត់បង់ការងារបាត់បង់ប្រាក់ចំណូល...។
• សហគ្រាសនេសាទ សហគ្រាសឧស្សាហកម្មអាហារសម្រាប់មនុស្ស និងសត្វត្រូវផ្តាចសកម្មភាព ឬឈប់ដំណើរការ ។
• ប្រជានេសាទនៃប្រទេសក្រីក្រដែលមានចំនួន ៩៥% នៃអ្នកនេសាទពិភពលោកត្រូវប្រឈមមុខនិងការបាត់បង់ចំណូល ។
• ក្រៅពីនេះពិភពលោកទាំងមូលត្រូវប្រឈមនឹងបញ្ហាកង្វះអាហារ ទុរភិក្ស ការបរិភោគមិនគ្រប់គ្រាន់ ជំងឺអាសន្នរោគ..។

ភារកិច្ចចាប់ដៃតាមបែបបស្ចិមប្រទេសនេះគឺជាការសម្តែងការគោរពគួរសមពេលជួបគ្នានិងពេលបែកគ្នា ។ ធម្មតាអ្នកតូចត្រូវរង់ចាំអ្នកធំហុចដៃមកជាមុនសិនទើបទទួលចាប់ជាក្រោយ រីឯបុរស ត្រូវរង់ចាំស្រ្តីហុចដៃមុនសិន ទើបសុភាពបុរសមានសិទ្ធិចាប់ដៃនាងក្រោយ ។ គេប្រើដៃស្តាំសម្រាប់ចាប់ដៃសួរសុខទុក្ខគ្នា ។ ឥរិយាថបគួរសមដែលអ្នកតូច ឋានៈទាបជាង ឬបុរសត្រូវប្រកាន់យកគឺឈរទឹមជើងឳនមុនបន្តិចរង់ចាំអ្នកធំជាងហុចដៃទើបមានសិទ្ធិចាប់ដៃជាក្រោយ ។ ត្រូវឈរពីមុនចំអ្នកដែលខ្លួនត្រូវចាប់ដៃ មិនត្រូវច្របាច់ខ្លាំងរហូតដល់ឈឺទេ និងត្រូវចាប់ឱ្យពេញដៃ ។ យោលទៅតាមវប្បធម៌បស្ចឹមប្រទេសគេឱ្យតម្លៃទៅលើភាពសិទ្ធស្នាលគ្នាតាមរយៈនៃការចាប់ដៃគ្នា ។