វប្បធម៌សង្គមទូទៅខ្មែរក្រសួងការបរទេសនិងសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ(វិញ្ញាសាទី១៤)

សំនួរ

១. ចូរនិយាយពីប្រព័ន្ធនយោបាយរបស់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ។

២. ចូរនិយាយពីទិដ្ឋភាពទូទៅនៃប្រទេសហ្វីលីពីន ។

៣. ក្នុងនាមជាអគ្គលេខាធិការអាស៊ាន តើត្រូវធ្វើដូចម្តេចខ្លះ ?

៤ . តើអាស៊ានបង្កើតឡើងតាមគំនិតផ្តួចផ្តើមរបស់នរណា ? ចូរបង្ហាញបញ្ជាក់ផង ។

៥. ដូចម្តេចដេលហៅថា កាកសំណល់វិទ្យុសកម្ម ?

ចម្លើយ

១. ប្រព័ន្ធនយោបាយរបស់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី គឺ៖

ម៉ាឡេស៊ី ជារដ្ឋសហព័ន្ធ ប្រកាន់យករបបនយោបាយបែបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនិងប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ឈរលើការបែងចែកអំណាចជាស្ថាប័នរដ្ឋសំខាន់ៗ៣គឺ៖

ក. អំណាចនីតិប្បញ្ញត្តិៈ

អំណាចនេះគ្រប់គ្រងដោយសភាពីរជាន់ ៖ ព្រឹទ្ធសភា និងដ្ឋសភា ។

• ព្រឹទ្ធសភា( សភាជាន់ខ្ពស់ ) មានអាសនៈទាំងអស់៧០គឺ ៤៤អាសនៈ តែងតាំងដោយព្រះចៅស៊ុលតង់ និង២៦អាសនៈទៀតបានមកពីរដ្ឋសភារបស់រដ្ឋនានា សម្រាប់អាណត្តិ៣ឆ្នាំ កំណត់បានត្រឹមតែ២អាណត្តិ ។
• រដ្ឋសភា ( សភាជាន់ទាបឬសភាតំណាងរាស្រ្ត ) មាន២២២អាសនៈ បោះឆ្នោតជ្រើសរើសដោយប្រជារាស្រ្ត ដែលមានអាយុចាប់ពី២១ឆ្នាំឡើង ។

ខ. អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ

អំណាចនេះដឹកនាំដោយប្រមុខរដ្ឋនិងប្រមុខរដ្ឋាភិបាល៖

• ប្រមុខរដ្ឋ គឺជាតួអង្គព្រះមហាក្សត្រឬព្រះចៅស៊ុលតង់ ដេលត្រូវជ្រើសតាំងដោយការបោះឆ្នោតក្នុងបណ្តាក្សត្រទាំង៩អង្គនៃរដ្ឋនានាសម្រាប់អាណត្តិ៥ឆ្នាំ ។
• ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល គឺជានាយករដ្ឋមន្រ្តីចាត់តាំងបណ្តា​សមាជិករដ្ឋសភា ( សភាតំណាងរាស្រ្ត ) ណាម្នាក់ ដែលទទួលបានការគាំទ្រដោយសំឡេងភាគច្រើនពីសមាជិកសភាសម្រាប់អាណត្តិ៥ឆ្នាំ ។

ក្រសួង​រាជរដ្ឋាភិបាលនៃម៉ាឡេស៊ីរួមមាន៖

• ក្រសួង​កសិកម្ម
• ក្រសួងអភិវឌ្ឍន៍កសិកម្មនិងទំនិញ
• ក្រសួងការពារជាតិ
• ក្រសួងពាណិជ្ជកម្មក្នុងប្រទេស សម្របសម្រួលនិងការពារសិទ្ធិអតិថិជន
• ក្រសួងអប់រំ
• ក្រសួងថាមពល បច្ចេកវិទ្យាបៃតង និងទឹក
• ក្រសួងដែនដីសហព័ន្ធ
• ក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុ II
• ក្រសួងកិច្ចការបរទេស
• ក្រសួងសុខាភិបាល
• ក្រសូងអប់រំជាន់ខ្ពស់
• ក្រសួងកិច្ចការបរទេស (ផែនការ )
• ក្រសួងលំនៅស្ថាននិងកន្លែងរដ្ឋបាល ( ទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្រ្តី )
• ក្រសួងធនធានមនុស្ស
• ក្រសួងព័ត៌មាន គមនាគមន៍ សិល្បៈ និងវប្បធម៌
• ក្រសួងពាណិជ្ជកម្មនិងឧស្សាហកម្ម
• ក្រសួងធនធានធម្មជាតិនិងបរិស្ថាន
• ក្រសួងផែនការឧស្សាហកម្មនិពាណិជ្ជកម្ម
• ក្រសួងអភិវឌ្ឍន៍ជនបទ និងដែនដី
• ក្រសួងវិទ្យាសាស្រ្ត បច្ចេកវិទ្យា និងអនុវត្ត ( កែប្រែ )
• ក្រសួងទេសចរណ៍
• ក្រសួងដឹកជញ្ជូន
• ក្រសួងស្រ្តី គ្រួសារ និងអភិវឌ្ឍសហគមន៍
• ក្រសួងការងារ
• ក្រសួងកយុវជននិងកីឡា ។

គ. អំណាចនីតិច្ឆ័យ

អំណាចនេះគ្រប់គ្រងដោយតុលាការស៊ីវិល និងតុលាការសេរិអា ។

• តុលាការស៊ីវិលរួមមានតុលាការ សហព័ន្ធសាលាឧទ្ធរណ៍ តុលាការម៉ាឡេស៊ីជាន់ខ្ពស់នៃឧបទ្វីប និងតុលាការជាន់ខ្ពស់នៃរដ្ឋសាបានិងសារ៉ាវ៉ាក់នៅលើកោះបរណេអូ ។ ចៅក្រមទាំងឡាយត្រូវចាត់តាំង ដោយព្រះចៅស៊ុល តង់ដែលផ្តល់ការប្រឹក្សាពីនាយករដ្ឋមន្រ្តី ។
• តុលាការសេរិអា រួមមានសាលាឧទ្ធរណ៍ សេរិអាតុលាការសេរិអាជាន់ខ្ពស់ និងតុលាការសេរិអាជាន់ទាប កម្រិតថ្នាក់រដ្ឋនិងពាក់ព័ន្ធនឹងសាសនានិងបញ្ហាគ្រួសារជាដើម​។

២. និយាយពីទិដ្ឋភាពទូទៅនៃប្រទេសហ្វីលីពីន ៖

          ហ្វីលីពីន ជាពាក្យក្លាយមក​​ពីព្រះនាមព្រះរាជាហ្វីលីពីនទី២ររបស់ប្រទេស​អាស្ប៉ាញ ។ ឈ្មោះនេះត្រូវបានប្រើសម្រាប់ហៅកោះលេយតងេនិងកោះសាម៉ាក្នុងបេសកម្ម ព្រះរាជាអេស្ប៉ាញមកហ្វីលីពីន ។ ក្រោយមកឈ្មោះនេះត្រូវបានប្រើសម្រាប់ហៅកម្រងកោះនេះទាំងមូល ។ នៅពេលក្លាយជាអាណានិគមហ្វីលីពីនមិនទាន់ជា ប្រទេសបង្រួបបង្រួមមួយទេ ។ ប៉ុន្តែតំបន់ទាំងមូលត្រូវបានគេហៅជាភាសាម៉ាឡេបុរាណឯងថា ​ម៉ាឡេស៊ី តែត្រូវបានប្រទេសម៉ាឡេស៊ីបច្ចុប្បន្នសម្រេចប្រើប្រាស់ឈ្មោះនេះមុន​នៅឆ្នាំ ១៩៦៣ ។

          សាធារណៈរដ្ឋហ្វីលីពីន ជាប្រទេសកើតឡើងពីកម្រងកោះមានទីតាំងនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍​និងមានម៉ានីលជារដ្ឋធានី ។ កម្រងកោះហ្វីលីនកើតតឡើងពីកោះតូចធំ ប្រមាណ៧១០៧កោះ​ នៅមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វីចខាងលិច ។ នៅជិតខាងប្រទេសនេះមានដូចជាឥណ្ឌូណេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ប៉ាឡាវ និងសាធារណៈប្រជាមានិតចិន( តៃវ៉ាន់ ) ។ ហ្វីលីពីនជាប្រទេសមួយគត់នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលគ្មានព្រំដែនគោកជាមួយប្រទេសណាមួយឡើយ ។

          ហ្វីលីពីនមានឆ្នេរទាំងអស់ប្រវែង ៣៦ ២៨៩គីឡូម៉ែត្រមានជនជាតិហ្វីលីពីនជាច្រើនជាង ១១លាននាក់ ដែលរស់នៅបរទេស ។ ក្រោយពីហ្វីលីពីនក្លាយជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យ យ៉ាងសន្តិភាព រងឲហូតដល់ការកាន់កាប់​អំណាចរបស់លោក ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ារកូស ដែលបាននាំទៅដល់ការទម្លាក់តំនែងលោកដោយនដិវត្តន៍កម្លាំងប្រជាជន ។ បន្ទាប់ពីនោះមកស្ថានភាពនយោបាយមានភាពឡើងចុះ ប៉ុន្តែប្រកបដោយសន្តិភាព ។

          បច្ចុប្បន្នហ្វិលីពីន មានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងបស្ចឹមប្រទេសដែលភាគច្រើន​ក្លាយមកពីវប្បធម៌អាស្ប៉ាញ អាមេរិកឡាទីន និងសហរដ្ឋអាមេរិក ។ សាសនារ៉ូមុំាងកាតូលិកក្លាយជាសាសនាធំជាងគេក្នុងប្រទេសនេះ ។

• ភ្លេងជាតិៈ បទលូប៉ាង ហ៊ីនីរ៉ាង
• បាវចនាៈ ដើម្បីព្រះរាជាម្ចាស់ប្រជាជនធម្មជាតិនិងប្រទេសជាតិ
• រដ្ឋធានីៈ ម៉ានីល
• ភាសាៈ ហ្វីលីពីន , ប៊ីកោល , អង់គ្លេស , បាំប៉ាងហ្គោ , តាហ្កោឡុង , គ្រាមភាសា៨០... ។
• រដ្ឋភិបាលៈ ប្រធានាធិបតី
• ចំនួនប្រជាជនៈ ៨៨ ៥៧៤ ៦១៤នាក់
• ផ្ទៃដីសរុបៈ ៣០០ ០០០គីឡូម៉ែត្រការ៉េ
• រូបីយប័ណ្ណៈ ពីសូ
• ល្វែងម៉ោងៈ UTC + ៨
• កូដកម្មសិទ្ធិៈ ph
• កូដទូរស័ព្ទៈ +៦៣
• សាសនាៈ រ៉ូមុំាងកាតូលិ , គ្រឹស្តសាសនា ,ឥស្លាមសាសនា , សាសនាផ្សេងៗ ,​សាសនាម្ចាស់ស្រុក
• ជនជាតិភាគតិចៈ តាហ្កាឡុង , ឡូកាណូ , ប៊ីកោល ,​ម៉ូរ៉ូ ,​ចេប៊ូណូ ,​ប៊ីនីសាយ៉ា , វ៉ារេយ , អ៊ីកូរ៉ុត... ។

៣. ក្នុងនាមជាអគ្គលេខាធិការអាស៊ានត្រូវធ្វើ ៖

• អនុវត្តភារកិច្ចនិងការទទួលខុសត្រូវនៃការិយាល័យជាន់ខ្ពស់នេះដោយយោងទៅតាមបទបញ្ញត្តិនៃធម្មនុញ្ញនេះនិងលិខិតតុបករណ៍ ពីធីសារ និងកិច្ចពាក់ព័ន្ធទាំងឡាយរបស់អាស៊ាន
• សម្រួលនិងត្រួតពិនិត្យ មើលការរីកចម្រើននៃការអនុវត្តកិច្ច ព្រមព្រៀងនិងសេចក្តីសម្រេចរបស់អាស៊ាន
• ដាក់របាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំ ស្តីពីការងារអាស៊ានជូនកិច្ចឹប្រជុំកំពូលអាស៊ាន
• ចូលរួក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន កិច្ចប្រជុំរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសហគមន៍អាស៊ាន កិច្ចប្រជុំក្រុមប្រឹក្សាសម្របសម្រួលអាស៊ាន កិច្ចប្រជុំរបស់អង្គភាពថ្នាក់រដ្ឋមន្រ្តីជំនាញតាមផ្នែករបស់អាស៊ាន និងកិច្ចប្រជុំពាក់ព័ន្ធដទៃទៀតរបស់អាស៊ាន
• បង្ហាញអំពីទស្សនៈរបស់អាស៊ាន និងចូលរួមកិច្ចប្រជុំជាមួយភាគីក្រៅតំបន់ ដោយអនុលោមទៅតាមគោលមាគ៌ានយោបាយ ដែលបានឯកភាពនឹងអាណត្តិដែលបានប្រគល់ជូនអគ្គលេខាធិការ
• ស្នើសុំការអនុម័តពីកុ្រមប្រឹក្សាសម្របសម្រួល អាស៊ានតែងតាំង និងបញ្ចប់អាណត្តិរបស់អគ្គលេខាធិការរង ។

អគ្គលេខាធិការ ក៏ត្រូវមានតួនាទីជាប្រធានរដ្ឋបាលរបស់អាស៊ានដែរ ។ អគ្គលេខាធិការ មានអគ្គលេខាធិការរងទាំង៤រូប ដែលដែលមានតំណាងនិងឋានៈស្មើអនុរដ្ឋមន្រ្តី ជាជំនួយការ ។

៤.  អាស៊ាន បង្កើតឡើងតាមគំនិតផ្តួចផ្តើមរបស់ឯកឧត្តម ទុនគូ អាប់ឌុល​ រ៉ាម៉ាន់ ( Tunku  Abdaul Rahman ) នាយករដ្ឋមន្រ្តីម៉ាឡេស៊ី ។ លោក បានពិភាក្សានូវគំនិតនេះជាមួយប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីនគឺលោកកាឡូសហ្កាចា ( Carlos Garcia ) នៅក្នុងឱកាសនៃការធ្វើទស្សនាកិច្ចក្រៅផ្លូវការរបស់ លោក នៅហ្វីលីពីន កាលពីថ្ងៃខែមករា ១៩៥៩ ។ ឆ្លងតាមកិច្ចពិភាក្សាកាលនោះ ថ្នាក់ដឹកនាំនៃប្រទេសទាំងពីរ បានឯកភាពគ្នាថានិងខិតខំបញ្ចុះបញ្ចូលប្រទេសជតិខាងខ្លួនឲ្យចុះហត្ថលេខាលើ សន្ធិសញ្ញាសេដ្ឋកិច្ច និងមិត្តភាពនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដើម្បីដាក់ចេញនូវគម្រោងសហប្រតិបត្តិការថ្នាក់តំបន់មួយ ។

៥. កាកសំណល់វិទ្យុសកម្ម គឺជាធាតុដែលមានសារជាតិ ឆ្លងដោយជាតិវិទ្យុសកម្មខាប់ ដែលមានសកម្មភាពលើសពីកម្រិត អនុសញ្ញាដោយ IAEA ហើយដែលគ្មានគម្រោងយកទៅប្រើថ្ងៃក្រោយ ។