វិញ្ញាសាពុទ្ធិវប្បធម៌ទូទៅខ្មែរប្រឡងក្របខណ្ឌមន្រ្តីរាជការស៊ីវិល (វិញ្ញាសាទី១៨)

សំនួរ

១. ចូរបកស្រាយសុភាសិត “កុំរាមុខដឹង កុំរឹងមុខមុខទ័ព” ឱ្យបានក្បោះក្បាយ ។

២. ចូរពន្យល់ពាក្យ “វចនលេខន៍ វចនវិទ្យា ឯកតា មូលតា វចនតា រូបតា កាឡារូប “ ឱ្យបានក្បោះក្បាយ ។

៣. បើយោលទៅតាមទស្សនៈរបស់លោកចនហ្វស្តើរ្សតើហេតុផលអ្វីដែលបណ្តោលឱ្យមានសីលធម៌ ?

៤. ចូររៀបរាប់ពាក្យសង្ឃសព្ទទៅតាមបរិបទនៃជីវភាពសង្គមប្រចាំថ្ងៃឱ្យបានត្រឹមត្រូវ ។

ចម្លើយ

១. បកស្រាយសុភាសិត “កុំរាមុខដឹង កុំរឹងមុខមុខទ័ព” ដូចតទៅ ៖

“ដឹង” គឺជាឧបករណ៍ម្យ៉ាងសម្រាប់ចាំងឈើវាមនាផ្លែរាងដូចពូចៅ តែផ្លែវានៅទទឹងដង និងមានកន្ទុយវែងឡើងលើសម្រាប់ជាជំនួយធ្វើឱ្យមានលំនឹង មិនផ្លាតទៅឆ្វេងទៅស្តាំផង និងជួយយោលយោគនៅពេលចាំផង ។

ក. កុំរាមុខដឹង

នៅពេលគេកំពុងចាំងឈើ គេមិនត្រូវទៅនៅពីមុនដឹងឡើយ ។ ពីព្រោះផ្លែវាអាចរង្គោះខ្ទាតចេញនាំឱ្យមានគ្រោះថ្នាក់បង្ករបួលស្នាមជាទម្ងន់ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត អ្នកចាំងពុំសូវបានមើលអ្វីក្រៅពីចំណុច ដែលត្រូវដាក់ផ្លែដឹងដើម្បីចាំងនោះទេ ។

ខ. កុំរឹងមុនទ័ព

កាលដើមឡើយចាស់ៗ តែងនិយាយប្រាប់កូនចៅថា ៖ ពេលស្រុកមានអសន្តិសុខ ក្បួនទ័ពត្រូវធ្វើដំណើរ ទៅសមរភូមិដោយថ្មើរជើង ។ ពេលកំពុងយាត្រាទ័ពយ៉ាងដូច្នោះ ចាស់ៗតែងតែចាប់កូនចៅ ដោយខ្លាចក្រែងវារត់កាត់មុនទ័ពគេ ។ ពីព្រោះកាលជំនាន់នោះចាស់ៗបានដំណាលប្រាប់ថា កាលណាមានក្បួនយារត្រាទ័ព ។ អ្នកស្រុកប្រយ័ត្នណាស់ ជាពិសេសមិនឱ្យស្រ្តីមានផ្ទៃពោះដើរកាត់មុនទ័ពទេ ។ ពីព្រោះគេប្រកាន់ថាវានឹងនាំមកនូវភាពបរាជ័យ ។ ដូច្នោះគេត្រូវតែប្រហារជីវិតចោល ។

នៅពេលស្រុកជឿនលឿន ក្បួនយាត្រាទ័ពគេធ្វើតាមរថយន្ត ។ ប៉ុន្តែយាត្រាទ័ពក៏នៅតែមានអាជ្ញាសឹកពិសេសដដែល ។ ពីព្រោះទ័ពនេះហើយជាអ្នកការពារជាតិមាតុភូមិ និងបូរណភាពទឹកដី ។

២. ពន្យល់ពាក្យមួយចំនួនដូចខាងក្រោម ៖

ក. វចនលេខ

• អង់គ្លេស ៖ Lexicography
• បារាំង ៖ Lexicographie

ការសរសេរ និងរៀបរៀង ចងក្រង វចនានុក្រមដោយផ្អែកលើចំណេះដឹងខាងវចនវិទ្យា ។

ខ. វចនវិទ្យា

• បារាំង ៖ Lexicology
• អង់គ្លេស ៖ Lexicologie

ផ្នែកមួយនៃភាសាវិទ្យាដែលសិក្សាអំពីវាក្យក្នុងនោះការបង្កើតពាក្យ ការប្រើពាក្យជាដើម ។

គ. ឯកតា

• បារាំង ៖ Unit
• អង់គ្លេស ៖ Unite

ភាគនៃខ្សែសម្តីក្នុងភាសាគេអាចវិភាគចេញពីគ្នាដូចជាសុទ្ទតា ពាក្យទោល ឬល្បះទោល ។ សទ្ទតា ឬពាក្យទោល ឬល្បះទោលជាឯកតាភាសា ។

ឃ. មូលតា

• បារាំង ៖ Morpheme
• អង់គ្លេស ៖ Moneme

ការប្រែពាក្យ “Moneme ” ដែលលោកអង់ដ្រេ ម៉ាទីនណេ បានកំណត់ន័យថាជាឯកតាអប្បបរមាដែលមានន័យ ។

ង. វចនតា

• បារាំង ៖ Lexicsal Morpheme
• អង់គ្លេស ៖ Mexeme

មូលតាមួយបែបដែលជាពាក្យទោល ឬជាឫស/ជាធាតុនៃពាក្យក្នុងភាសាឥណ្ឌូអឺរ៉ុប ។

ច. រូបតា

• បារាំង ៖ Grammatical Morpheme
• អង់គ្លេស ៖ Morpheme

មូលតាមួយបែប ដែលឥតមានអត្ថិភាពជាពាក្យឯករាជ្យក្នុងភាសា (លោក អៀវ កើស ហៅថា “កន្ទេចពាក្យ” ) សម្រាប់ភ្ជាប់ជាមួយពាក្យឫស ឬជាមួយឫស ដើម្បីបង្កើតពាក្យ និងបំបែកពាក្យ ។

ឆ. កាឡារូប

• បារាំង ៖ Allomorph
• អង់គ្លេស ៖ Allomorphe

រូបផ្សេងៗរបស់រូបតាណាមួយដែលអាចប្តូររូបទៅតាមបរិបទដូចរូបតា /-s/ នៃពហុវចនៈរបស់នាមសព្តអង់គ្លេស ដែលអាចមានកាឡារូប ។

៣. តាមទស្សនៈរបស់លោក ចន ហ្វស្តើរ្សបានពោលថាមនុស្សត្រូវតែប្រកបដោយសីលធម៌ ពីព្រោះ ៖

ក. ផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនជាធម្មតាយើងធ្វើអ្វីដែលល្អពីព្រោះតែផលប្រយោជន៍ផ្សេងៗដែលយើងនឹងទទួលបានពីទង្វើនោះ ទោះជាវាមិនទទួលបានភ្លាមៗក៏ដោយក៏អាចទទួលបាននៅពេលបន្ទាប់ឬក្នុងអនាគតដែរ ។

ខ. បញ្ហារបស់ព្រះឬអាទិទេពមនុស្សខ្លះធ្វើអំពើល្អពីព្រោះតែព្រះឬអាទិទេពរបស់គេចង់ឱ្យគេធ្វើអំពើនោះ ។ ពួកគេក៏ត្រូវបានព្រះជាម្ចាស់ជំរុញឱ្យធ្វើអំពើល្អដោយគំណិតអះអាងថាឱ្យរង្វាន់ចំពោះអ្នកធ្វើល្អ និងផ្តន្ទាទោសចំពោះអ្នកធ្វើអាក្រក់ ។

គ. ផលប្រយោជន៍រួមមនុស្សខ្លះធ្វើអំពើល្អពីព្រោះគេជឿថាការគោរពច្បាប់សីលធម៌ជាក់លាក់មួយនឹងជួយឱ្យគេឈានទៅដល់សង្គមមួយដែលមានលក្ខណៈប្រសើរពោលគឺប្រសើរជាងសង្គមមួយដែលមិនគោរច្បាប់សីលធម៌ ។ កាលបើមនុស្សដឹងថាក្រុមមួយដែលគោរពច្បាប់ដោយម៉ឺងម៉ាត់នោះនឹងប្រសើរជាងក្រុមមួយទៀត ដែលមិនគោរពច្បាប់ នោះគេមានហេតុផលចំពោះការប្រព្រឹត្តដោយអនុលោមតាមច្បាប់ ទោះបីនៅក្នុងស្ថានភាពដែលគេកំពុងធ្វើនោះមិនឆ្ពោះទៅរកផលប្រយោជន៍លើខ្លួនក៏ដោយ ។

៤. រៀបរាប់ពាក្យសង្ឃសព្ទទៅតាមបរិបទប្រចាំនៃជីវភាពសង្គម រួមមាន ៖

ក. សរីរាវយវ (អង្គកាយ)

• ព្រះកេស ៖ ក្បាល
• ព្រះភ័ក្រ្ត ៖ មុខ
• ព្រះនេត្រ ៖ ភ្នែក
• ព្រះនាសា ៖ ច្រមុះ
• ព្រះកាណ៌ ៖ ត្រចៀក
• ព្រះឳស្ឋ​ ៖ មាត់
• ព្រះនលាដ ៖ ថ្ងាស
• ព្រះទន្ត ៖ ធ្មេញ
• ព្រះសុរង្គ ៖ កដ៌្ឋ
• ព្រះហស្ថ ៖ ដៃ
• ព្រះបាទ ៖ ជើង
• ព្រះឧរា ៖ ទ្រូង
• ព្រះឧរូ ៖ ភ្លៅ
• ព្រះជង្ឃ ៖ ស្មង
• ព្រះអដ្ឋិ ៖ ឆ្អឹង
• ម្រាមព្រះហស្ត ៖ ម្រាមដៃ
• ម្រាមព្រះបាទ ៖ ម្រាមជើង ។

ខ. ឈ្មោះវត្ថុប្រើប្រាស់

• ត្រៃចីវរ ៖ សម្ពត់ដែលស្លៀកដណ្តប់មួយសម្រាប់
• បរិក្ខារ ៖ គ្រឿងប្រើប្រាស់រាយរង
• ស្បង់ ៖ សម្ពត់ស្លៀក
• ចីព ៖ សម្ពត់មួយផ្ទាំងធំសម្រាប់ដណ្តប់ ឃ្លុំ គ្រង
• សង្ឃាដី ៖ សម្ពត់មួយផ្ទាំងធំ សម្រាប់ដណ្តប់ដាក់លើចីពរ
• អង្ស័ក ៖ សម្ពត់ទ្រនាស់ញើស
• វព្ថន្ធចង្កេះ ឬរ៉ាត់ប្រខុត ៖ ខ្សែចង្កេះ
• និសីទនៈ ៖ សម្ពត់សម្រាប់ក្រាលអង្គុយ
• វត្ថន្ធទ្រូង ៖ សម្ពត់សម្រាប់ជាចំណាងទ្រូង
• ធម្មការកៈ ៖ ដម្រង់ទឹក
• ភាជនៈ ៖ ពានទ្រ ចាន ថាស កាធុន ស្រាក់
• សាដក ៖ សម្ពត់សម្រាប់ងូតទឹក
• ថង់យាម ៖ ប្រដាប់បរិក្ខារដាក់របស់ផ្សេងៗ
• ច្រត់ ៖ ឈើច្រត់
• ឈើស្ទន់ ៖ ឈើសម្រាប់ចាក់ធ្មេញ
• ទ្រនាប់ព្រះបាទ ៖ ស្បែកជើង
• បាត ៖ ប្រដាប់សម្រាប់ដាក់ចង្ហាន់ (បាយ សម្លរ )

គ. សេនាសនបច្ច័យ (ទីលំនៅ)

• កុដិ ៖ ផ្ទះឬគេហដ្ឋានសម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅ
• សាលា ៖ សាលាបុណ្យ ឬកន្លែងសម្រាប់បុណ្យទាន
• ព្រះវិហារ ឬរោងឧបោសថ ៖ ទីកន្លែងធ្វើសង្ឃកម្ម ឬធ្វើបុណ្យធំៗផ្សេងៗ​
• ចេតិយ ៖ កន្លែងសម្រាប់បញ្ចុះធាតុ ឬដាក់កោដ្ឋ
• តូប ៖ ផ្ទះ ឬជម្រកតូចៗរបស់ព្រះសង្ឃគង់នៅ
• បោត ៖ វត្តដែលមិនទាន់មានព្រះវិហារ គេធ្វើបោតជំនួស
• ធម្មមន្ទីរ ឬហោត្រៃ ៖ កុដិដែលតម្កល់ទុកក្បួនច្បាប់ធម៌អាថ៌
• គ្រែសំណឹង ៖ គ្រែសម្រាប់លោកសឹង (គ្រែដេក)
• វត្ត ឬអារាម អាវាស ៖ ទីកន្លែងដែលមានព្រំសីមា កំណត់ព្រំដែន
• ប្រាង្គណ៍ ៖ មានសណ្ឋានដូចតេតិយដែរ
• សីមា ៖ គោល នទី ភ្នំ ឈើរស់ ដុំថ្មតាន់ ព្រៃ
• អាសនៈ ៖ ទីកន្លែងដែលព្រះសង្ឃគង់ ឬអង្គុយ
• កន្លែងសមាធិ ៖ ទីដែលព្រះសង្ឃធ្វើសមាធិ ភាវនាធម៌
• ទីរហោឋាន ៖ កន្លែងជាទីស្ងាត់
• បូជនិយដ្ឋាន ៖ កន្លែងសម្រាប់បូជាសក្ការៈផ្សេងៗ ។

ឃ. ឈ្មោះវត្ថុបរិភោគ

• ចង្ហាន់ ៖ បាយ ឬបង្អែម នំ ចម្អាបផ្សេងៗ
• បណីតាហារ ៖ គ្រឿងបររិភោគខ្ពង់ខ្ពស់ ឬឆ្ងាញ់ពិសា
• យាគូ ៖ បបរ

ង. ឈ្មោះថ្នាំកែរោគ

• ភេសជ្ជៈ ៖ តែ ស្ករ កាហ្វេ កាកាវ ទឹកដូង
• គិលានភេសជ្ជៈ ៖ ថ្នាំកែរោគផ្សេងៗដូចជា ប៉ារ៉ា អាស្រ្តីរីន
• ខីរៈ ៖ ទឹកដោះស្រស់ ។

ច. ឈ្មោះបច្ច័យទាំង៤

• ចីវរបច្ច័យ ៖ ត្រៃចីរ និងបរិក្ខារ
• បិណ្ឌបាតបច្ច័យ ៖ គ្រឿងឆាន់ទាំងអស់
• សេនាសនបច្ច័យ ៖ ទីកន្លែងសម្រាប់នៅទាំងអស់
• គិយលានភេសជ្ជៈបច្ច័យ ៖ ថ្នាំកែរោគទាំងអស់ ។

ឆ. ឈ្មោះក្បួនច្បាប់សិក្សា (គម្ពីរ)

• ព្រះត្រៃបិដក ៖ ឈ្មោះគម្ពីរធំរបស់ព្រះសង្ឃ
• ព្រះសូត្រ ៖ ក្បួនច្បាប់បង្ហាញរឿងរ៉ាវផ្សេៗ
• ព្រះវិន័យ ៖ ច្បាប់ទូន្មាន (សុភាវធម៌)
• ព្រះអភិធម្ម ៖ ច្បាប់ធម៌យ៉ាងល្អិតល្អន់ ខ្ពង់ខ្ពស់របស់សង្ឃ ។

ជ. ឈ្មោះបុណ្យ (ឧបាសកតែងតែធ្វើញឹកញាប់)

• បុណ្យសង្ឃទាន ៖ បុណ្យឱ្យទានដល់ព្រះសង្ឃ
• បុណ្យទក្ខិណានុប្បទាន ៖ បុណ្យដែលឧទ្ទិសដល់បុព្វការីជន
• បុណ្យឆាកមហាបង្សុកូល ៖ និមន្តលោកឆាក
• បុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ ៖ បុណ្យចាប់ពីថ្ងៃ១រោចខែភទ្របទ ដល់១៥រោចភ្ជុំ
• បុណ្យកតញ្ញូ កតវេទី ៖ ជូនវត្ថុដល់លោកអ្នកមានគុណ
• បុណ្យផ្កា ៖ យកប្រាក់សង់សាលា កុដិ ព្រះវិហារ
• បុណ្យកឋិន ឬកថិន ៖ ប្រគេនសម្លៀកបំពាក់ បរិក្ខាដល់ព្រះសង្ឃ
• បុណ្យចម្រើនព្រះជន្ម ៖ ចម្រើនអាយុ វ័យ
• បុណ្យអុំទូក សំពះព្រខែ ៖ បុណ្យទំនៀមទម្លាប់មានរាល់ឆ្នាំ
• បុណ្យវេរបច្ច័យបួន ៖ ឱ្យទាននូវបច្ច័យបួនដល់ព្រះសង្ឃ
• បុណ្យដាក់បាត ៖ ដាក់ចង្ហាន់ប្រគេនព្រះសង្ឃ
• បុណ្យបំបួសនាគ ៖ ឱ្យចូលកាន់ផ្នួសជាសមាណេរ ឬភិក្ខុ
• បុណ្យសព ៖ ព្រះសង្ឃសុគតគេធ្វើពិធីបូជា
• បុណ្យសម្ពោធ ៖ ឆ្លងសាលា កុដិ ព្រះវិហារ ក្លោងទ្វារ
• បុណ្យចូលឆ្នាំ ៖ បុណ្យនៅខែចេត្រ ចែកឆ្នាំចាស់
• បុណ្យមាឃបូជា ៖ បុណ្យរំឭកថ្ងៃព្រះពុទ្ធដាក់អាយុសង្ខារ
• បុណ្យវិសាខបូជា ៖ បុណ្យរំឭកថ្ងៃព្រះពុទ្ធប្រសូត្រ ត្រាស់ដឹងនិងចូលប្រះបរមបរិនិព្វាន
• បុណ្យពុទ្ធាភិសេក ៖ បុណ្យអភិសេកព្រះពុទ្ធរូប ព្រះបដិមា ។

ឈ. កិរិយាសព្ទសង្ឃ

• លោកសឹង ៖ ដេក
• លោកស្រង់ទឹក ៖ ងូត ឬងូតទឹក
• លោកតើន ៖ ភ្ញាក់ពីដំណេក
• លោកអាពាធ ៖ ជម្ងឺ ឬឈឺ
• លោកខ្ញាល់ ៖ ខឹង
• លោកនិមន្ត ៖ ដើរ
• លោកទ្រង់ឈរ ៖ ឈរ
• លោកគង់ ៖ អង្គុយ
• លោកនិទានធម៌ ៖ និយាយធម៌
• លោកសម្តែងធម៌ ៖ ទេសនា
• លោកសូត្រមន្ត ៖ សូត្រធម៌
• លោកបិណ្ឌបាត ៖ សុំចង្ហាន់
• លោកគ្រងចីវរ ៖ ស្លៀកចីពរ
• លោកទេសន៍ ៖ សម្តែងធម៌
• លោកចង្រ្កមភាវនា ៖ ដើរនឹកធម៌ទៅមក
• លោកស្រពព្រះភ័ក្រ្ត ៖ លប់មុខ
• លោកដោះទុក្ខសត្វ ៖ ចុះនោម
• លោកចម្រើនបរិត្ត ៖សូត្រធម៌
• លោកស្វាធ្យាយន៍ ៖ រៀន សូត្រ ទន្ទេញ
• លោកមានថេរដីកា​ ៖និយាយ
• ចង្ហាន់ដែលគេប្រគេន ៖ អាហារគេឱ្យ ។

ញ. ពាក្យនាមនាម (សម្រាប់បុគ្គលក្នុងសាសនា)

• ព្រះពុទ្ធ ៖ អ្នកប្រាជ្ញយ៉ាងមហាឆ្នើម ខាងពុទ្ធសាសនា (អង្គព្រះមុនីនាថ)
• ព្រះធម៌ ៖ ធម៌ដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់សម្តែងហើយ
• ព្រះសង្ឃ ៖ សិស្សផ្ទាល់របស់ព្រះពុទ្ធ លោកកាន់វិន័យធម៌អាថ៌
• សម្តេចសង្ឃ ៖ ស្តេចរបស់សង្ឃ
• លោកគ្រូសង្រ្គាជ ៖ មេវត្ត
• លោកបរិស័ទ ៖ លោកភិក្ខុ
• លោកភិក្ខុ ៖ ភិក្ខុ
• លោកគ្រូអាចារ្យ ៖ លោកគ្រូបង្រៀនខាងធម៌វិន័យ
• លោកសាមណេរ ឬលោកនេន ៖ លោកនេនកាន់សីល ១០
• លោកគ្រូមេគណ ៖ មន្ត្រីសង្ឃធំបង្អស់នូវក្នុងរាជធានី ខែត្រ
• លោកគ្រូអនុគណ ៖ មន្រ្តីសង្ឃធំបង្អស់នៅក្នុងស្រុកនីមួយៗ ។

ដ. ផ្នែកគ្រហស្ថ

• ឧបាសក ៖ ឧបាសក បុរសដែលកាន់សីល៥ ឬសីល៨
• ឧបាសិកា ៖ ឧបាសិកា ស្រ្តីដែលកាន់សីល៥ ឬសីល៨
• ទាយក ៖ បុរសដែលជ្រះថ្លាសាសនាព្រះពុទ្ធ
• ទាយិកា ៖ ស្រ្តីដែលជ្រះថ្លាសាសនាព្រះពុទ្ធ
• គ្រហស្ថ ៖ ឧបាសក និងឧបាសិកា
• សិស្សលោក ៖ ក្មេងដែលនៅជាមួយព្រះសង្ឃ
• លោកអាចារ្យវត្ត​ ៖ អ្នកចាត់ចែងការនៅក្នុងវត្ត
• ប្រធានវត្ត ៖ អ្នកទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ក្នុងវត្ត
• សមាជិក ៖ ក្រុមអ្នកទទួលខុសត្រូវក្នុងវត្ត
• គណកម្មការវត្ត ៖ ក្រុមអ្នកទទួលខុសត្រូវក្នុងវត្ត
• ញោម ៖ ឪពុកម្តាយ ឬញាត់ជិតខាងទូទៅ
• ញោមវត្ត ញាតិញោម ៖អ្នកទំនុកបម្រុង ជ្រោមជ្រែងវត្ត
• ញោមឧបដ្ឋាក ៖ អ្នកទំនុកបម្រុង ជ្រោជ្រែងវត្ត
• ជីតុន ៖ ព្រះសង្ឃ ដែលធ្លាប់តែទៅទូន្មានធម៌ នៅវង្សត្រកូលណាមួយ
• ដូនជី ៖ យាយចាស់ដែលកាន់សីលនៅក្នុងវត្ត
• អន្តេវាសិកៈ ៖ កូនសិស្សសិក្សាព្រះធម៌វិន័យ
• ករុណា ឬកូណា ៖ ពាក្យឆ្លើយរបស់ព្រះសង្ឃ នឹងព្រះសង្ឃដូចគ្នា ឬឧបាសក ឧបាសិកា ឆ្លើយតបនឹងព្រះសង្ឃថា “កូណា”
• ខ្ញុំព្រះករុណា ឬខ្ញុំព្រះកូណា ៖ ពាក្យដែលឧបាសក ឧបាសិកានិយាយជាមួយព្រះសង្ឃ
• លោកគ្រូម្ចាស់ ឬព្រះតេជគុណ ៖ ពាក្យឧបាសកហៅព្រះសង្ឃ
• អាត្មា ឬអាត្មាភាព ៖ ពាក្យព្រះសង្ឃហៅខ្លួនឯង និយាយជាមួយឧបាសក ឧបាសិកា
• ឆាន់ក្តី ៖ លោកគ្រូចៅអធិការ គឺហៅខ្លួនលោកថាឆាន់ក្តី
• ករុណា ៖ ពាក្យឆ្លើយរបស់ឧបាយសក ឧបាសិកាឆ្លើយ នឹងព្រះសង្ឃ (បាទ)
• ចម្រើនពរ ៖ ពាក្យឆ្លើយរបស់ព្រះសង្ឃទៅកាន់ឧបាសក