បញ្ហាពុទ្ធិនៅក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនាយើងបែងចែកជា៣សម័យកាលគឺ
១. សម័យវេទនិយម
ក. ប្រភពនៃពុទ្ធិបានមកពី៖
- ស្រុតិ ៖ គម្ពីរដែលបង្កើតឡើងដោយអាទិទេព។ មនុ ជាមនុស្សដើមបង្អស់ដែលបានទទួលវិជ្ជាវេទពីអាទិទេពដោយស្រុតិ (កាន់បង្ហាញឲ្យចេះដឹង)។
- ស្រ្មឹតិ៖ មនុ បានឲ្យវិជ្ជាវេទទៅពួកឬសីដោយវិធីឲ្យទន្ទេញចាំមាត់ដែលគេឲ្យឈ្មោះថាស្រ្មឹតិ។ ពួកឬសីបង្រៀនវេទដល់ពួកព្រាហ្មណ៍ដោយវិធីទន្ទេញចាំមាត់។
- អត្ថាធិប្បាយ ៖ ពួកព្រាហ្មណ៍យកវិជ្ជាវេទបន្ដដោយអត្ថាធិប្បាយពន្យល់។
ខ. លក្ខណៈនៃពុទ្ធិគឺ៖
- ជាចំណេះវិជ្ជាខ្ពស់បំផុត មានអត្ថន័យផុតពីវិស័យមនុស្សធម្មតារកឃើញ ឬបង្កើត បាន។
- ពុទ្ធិក្នុងគម្ពីរវេទ ជាពុទ្ធិបរិស័ទអាចចាប់បានសច្ចៈខ្ពស់។
- ពុទ្ធិក្នុងគម្ពីរវេទ ជាពុទ្ធិត្រឹមត្រូវគ្រប់កាលៈទេសៈ។ សច្ចៈ ដែលពុទ្ធិនេះរកឃើញ គឺជាសច្ចៈឋិតថេរជានិច្ច។
២.សម័យព្រាហ្មណ៍និយម
ក.ប្រភពនៃពុទ្ធិគឺ៖
- ស្រុតិ ៖ គឹជាពុទ្ធិខ្ពង់ខ្ពស់ជាអំណោយរបស់អទិទេពឲ្យដល់មនុស្ស និងឬសីដោយស្រុតិ។
- ស្រ្មឹតិ ៖ ពួកឬសីបានបង្រៀនវេទដល់ពួកព្រាហ្មណ៍ដោយស្រ្មឹតិ។
- អន្វិក្សិគិ ៖ គឺជាពុទ្ធិដែលបានមកពីការស្រាវជ្រាវពិចារណា រកឃើញដោយពួកព្រាហ្មណ៍។
ខ. លក្ខណៈនៃពុទ្ធិគឺ៖
- លក្ខណៈនៃពុទ្ធិពុំប្លែកគ្នាពីសម័យវេទឡើយ
- ពុទ្ធិ បានមកពីអទិទេពដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់
- ពុទ្ធិ ដែលចាអធិប្បាយរបស់ព្រាហ្មណ៍ក៏ខ្ពង់ខ្ពស់
- ពុទ្ធិ ដែលស្រាវជ្រាវដោយពួកព្រាហ្មណ៍មិនសូវមានតម្លៃទេ
- ពុទ្ធិផ្សេងទៀត រឹតតែអន់ថយ (ពុទ្ធិក្នុងពុទ្ធសាសនា ពុទ្ធិក្នុងជេននិយម ពុទ្ធិក្នុងពួកគ្រូទាំង៦)...។
៣. សម័យហិណ្ឌូនិយម
សម័យហិណ្ឌូនិយម គឺជាសម័យដែលបានបន្ដពីពួកព្រាហ្មណ៍និយម៖
- ឲ្យតម្លៃលើស្រុតិ ឬគម្ពីរវេទទាំង៤
- អត្ថបទផ្សេងទៀត របស់ពួកព្រាហ្មណ៍ (ស្រ្មឹតិ) នៅមានតម្លៃដូចជា ធម្មសាស្រ្ដបុរាណៈមហាភារត រាមាយណៈតន្រ្ដ។
- ពហុសូត្រវិជ្ជាសំខាន់ៗ ត្រូវបានគេកែច្នៃឲ្យកាន់តែល្អ ៖ វេយ្យាករណ៍ វចនានុក្រម កាព្យវិទ្យា នាដ្យវិទ្យា អត្ថវិទ្យា កាមវិទ្យា។
- វណ្ណៈទាំង៤នៅតែមាន ដោយចាត់ទុកថាចាការរៀបចំរបស់អាទិទេព។
- ការចែកជីវិតជាអាស្រមទាំង៤ គេប្រើពាក្យកាមៈ អថ៌ៈ ធម៌ៈ មោក្សៈ មកជំនួសវិញ។
- គេឲ្យតម្លៃលើទស្សនៈ ឯកវេទនិយមផង ពហុវេទនិយមផង ដូចសម័យមុនដែរ។ គេនៅមានជំនឿថា ព្រហ្ម័នជាអាទិទេពមិនប្រែប្រួល។ លោកធាតុពុំមានអ្វីជាទៀងទាត់ទេ។
