វិញ្ញាសាវប្បធម៌ទូទៅសង្គមធម៌នៃ​ក្រសួងអភិវឌ្ឍន៍ជនបទ ( វិញ្ញាសាទី១៤)

សំនួរ

១. និយាយអំពីទម្រង់របស់ផែនដី ?

២. តើរលកP រលកS រលកLធ្វើចលនាខុសគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច ?   

៣. តើរញ្ជួយដីកើតេឡើងនៅកន្លែងណាខ្លះ ?

៤. តើអ្នកគួរធ្វើដូចម្តេចខ្លះ ដើម្បីការពារសុវត្ថិភាពពេលមានរញ្ជួយដី ?

៥. ចូរនិយាយរៀបរាប់ពីប្រភេទសណ្ឋានដីភ្នំភ្លើងសំខាន់ៗទាំង៤ ។

ចម្លើយ

១. និយាយពីទម្រង់របស់ផែនដី៖

   មធ្យោបាយមួយទៀតក្នុងការសិក្សាអំពីផែនេដីគឺតាមរយៈលក្ខណៈរូបនៃស្រទាប់​របស់វា ។ ផែនដីមាន៥ស្រទាប់សំខាន់ៗរួមមាន មណ្ឌលថ្ម មណ្ឌលខាប់ មណ្ឌលកណ្តាល ស្នូលក្រៅ និងស្នូលក្នុង ហើយស្រទាប់នីមួយៗមានលក្ខណៈរូបផ្សេងៗគ្នា ។

• មណ្ឌលថ្ម

ស្រទាប់រឹងស្ថិតនៅក្រោមគេបំផុត គឺជាមណ្ឌលថ្ម ។ មណ្ឌលនេះកើតឡើង ពីបន្សំនៃសំបកផែនដីនិងផ្នែករឹងខាងលើរបស់ម៉ង់តូ ។ មណ្ឌលថ្មបែកជាបំណែកៗហៅថា ផ្លាកតិចតូនិចនិចមានម្រាស់ពី 15m ទៅ 300km ។

• មណ្ឌលខាប់

មណ្ឌលខាប់គឺជា ស្រទាប់ទន់របស់ម៉ង់តូដែលមានបំណែកនៃមណ្ឌលថ្មធ្វើចលនាពីលើ ។ វាកើតឡើងពីសិលារឹ​ងដែលហូរចូលយ៉ាងយឺតៗមានល្បឿន ប្រហែលនឹងការដុះលូតលាស់នៃក្រចកដៃនឹងមានកម្រាស់ប្រហែល 250km ។

• មណ្ឌលកណ្តាល

មណ្ឌលកណ្តាលគឺជា​ រឹ​ងស្ថិតនៅក្រោមមណ្ឌលខាប់និងជាផ្នែកក្នុងរបស់ម៉ង់តូ ។ មណ្ឌលនេះលាតសន្ធឹងពីផ្នែកខាងក្រោមមណ្ឌលខាប់រហូតដល់ស្នូលផេនដីនិងមានកម្រាស់ប្រហែល 2550km ។

• ស្នូលក្រៅ

ស្នូលក្រៅ គឺជាស្រទាប់រាវស្ថិតនៅក្រោមម៉ង់តូ ហើយព័ទ្ធជុំវិញស្នូលក្នុងនិងមានកម្រាស់ប្រហែល 2200km ។

• ស្នូលក្រៅ

ស្នូលក្នុងរឹង ហើយធ្ងន់ស្ថិតនៅចំកណ្តាលភព ។ លាតសន្ធឹងពីផ្នែកខាងក្រោមនៃស្នូលក្រៅ ទៅដល់ផ្ចិតផែនដីនិងមានកម្រាស់ 1228km ។

២. ការធ្វើចលនាខុសៗគ្នានៃមរលកP រលកS រលកL៖

• រលកទី១( រលកP )

រលកP ( Primary Waves ) ជារលករញ្ជូយដីលឿនបំផុតដែលធ្វើចលនាឆ្លងកាត់រូបធាតុរឹង រា​វ និងឧស្ម័ន ។ ដោយសារតែល្បឿនលឿននេះ ហើយទើបវាអាចធ្វើចលនាឆ្លងកាត់គ្រប់ផ្នែកទាំងអស់ផែនដីបាន ។ រលកP តែងតែធ្វើចលនាទៅដល់មុខរលកផ្សេងទៀត ។ គេអាចហៅរលកP ថាជារលកទី១ ព្រោះវាជារលកដំបូងដែលកត់ត្រាដោយឧបករណ៍វាស់រញ្ជួយដី ។

• រលកទី២ ( រលកS )

រលកS​ ( secondary Waves ) គឺជារញ្ជួយដីលឿនបន្ទាប់ពីរលP ។ រលកS កើតឡើងនៅពេលសិលារួញចូលរលាស់ត្រលប់មកទីតាំងដើមវិញ បន្ទាប់ពីខូចទ្រង់ទ្រាយ ។ រលកS កាត់សិលាឲ្យទៅមុខថយក្រោយនិងធ្វើឲ្យសិលាអាចខូចទ្រង់ទ្រាយដោយសារកម្លាំងបំផ្លាញ ។ រលកS មិនដូចរលកP ទេវា​មិនអាចធ្វើចលនាឆ្លងកាត់ផ្នែកនៃផែនដីដែលជារូបធាតុរាវទាំងស្រុងបានឡើយ ។

• រលកទី៣ ( រលកL )

រលកផ្ទៃលើ គឺជារលកដែលធ្វើឲ្យដីផ្លាស់ទីឡើងចុះជារ​ង្វង់នៅពេលវាធ្វើចលនាតាមផ្ទៃលើ ។ មនុស្សជាច្រើនបានដឹងពីអារម្មណ៍របស់ពួកគេថា ពួកគេហាក់ដូចជាស្ថិតនៅលើរថភ្លើងជិះលេងរ​អិលឡើងនៅលើផ្លូវដែក ក្នុងសួនកំសាន្ត ( Rolle Coaster ) នៅពេលមានរញ្ចួយដីម្តងៗ ។ វាធ្វើចលនាយឺតជាងរលកក្នុងប៉ុន្តែវាមានការបំផ្លាញខ្លំាង ។ ការបំផ្លាញខ្លាំងបំផុតនៅពេលមានរញ្ជួយដីកើតឡើង ដោយសាររលកផ្ទៃលើអង្រួនដីតាមទិសបញ្ឈរ ។

៣. រញ្ជួយដី កើតនៅតាមព្រំដែនផ្លាកតិចនិចទង្គិចគ្នារ​អិលប៉ះគ្នាឬរសាត់ចេញពីគ្នា ។ សិលានៅតាមបណ្តោយស្នាមប្រេះមានលក្ខណៈពីរយ៉ាងគឺ លក្ខណៈប្លាស្ទិចនិងលក្ខណៈយឺត ។ កំហូចទ្រងល់ទ្រាយក្នុ្ងងលក្ខណៈយឺត បណ្តាលឲ្យស្រទាប់សិលារួញចូល ហើយរលាស់បង្កើតបានជារញ្ជួញដី ។

៤. ដើម្បីការពារសុវត្ថិភាពពេលមានរញ្ជួយដីមាន៖

• មានស្មារតីនិងនរ
• ក្រាបចុះឬផ្កាប់មុខចុះនៅក្រោម
• ឱនមុខងាកចេញពីអាគារ
• ការពារក្បាលដោយដៃរបស់អ្នក
• ព្យាយាមរំកិលើខ្លួនចេញពីកន្លែងគ្រោះថ្នាក់
• នៅឲ្យឆ្ងាយពីវត្ថុដែលអាចគ្រោះថ្នាក់ ។

៥. ប្រភេទសណ្ឋានដីភ្នំភ្លើងសំខាន់ៗទាំង៤មាន៖

• ភ្នំ្ភភ្លើងខែល

ភ្នំភ្លើងខែល កើតពីស្រទាប់លកំអែភ្នំភ្លើងដែលហូរគលើគ្នាជាបន្តបន្ទាប់នៃបន្ទុះស្ង​ប់ ។​​ដោយសារកំឯលមានលក្ខណៈរាវខ្លំាងធ្វើអោយរាលដាលគ្របដណ្តប់លើផ្ទៃធំ ។ នៅទីបំផុតស្រទាប់កំឯលទាំងនោះបង្កើតជាភ្នំភ្លើងខែល ដែលមានចំណោទពុំសូវចោទទេរនិងទាប ។ ទោះបីជាជំរាលភ្នំពុំសូវចោទខ្លាំងប៉ុន្តែវាអាចមានទំហំធំធេង ។ ភ្នំម៉ូណាគានៅហាវ៉ៃជាប្រភេទភ្នំភ្លើងខែលធំជាងគេបំផុត នៅលើពិភពលោកប្រសិបបើគេវាស់ភ្នំម៉ូណាគា ( Mauna Kea ) ពីបាតសមុទ្រមកភ្នំនេះខ្ពស់ជាងភ្នំអេវើរ៉េស ដែលជាភ្នំខ្ពស់ជាងគេនៅលើគោកទៅទៀត ។

• ភ្នំភ្លើងសាជី

ភ្នំភ្លើងសាជី មានរាងសាជីតូចៗដែលកើតឡើងពីបំណែកសិលាបង្កើតជាចំណោតចោតខ្លាំង នឹងមានបាតតូចជាងភ្នំភ្លើងខែល ។ ភ្នំភ្លើងសាជីវតែងផ្ទុះមានរយៈពេលខ្លី ហើយកើតឡើងជាក្រុមៗ ជាទូទៅវាកើតឡើងនៅខាងនៃភ្នំភ្លើងមាស ។ ភ្នំភ្លើងទាំងនេះសឹករិចរិលយ៉ាងរហ័ស ណីព្រោះបំណែកនៃកម្ទេចសិលាមិនត្រូវបានខាំជាប់គ្នាដោយកំអែភ្នំភ្លើងទេ ។

• ភ្នំភ្លើងសមាស

ភ្នំភ្លើងសមាស កើតពីបន្ទុះឆ្នាស់គ្នានៃបន្ទុះខ្លាំងនិងបន្ទុះស្ងប់ ។​ បន្សំនៃបំណែកសិលានិងកំឯលភ្នំភ្លើងបង្កើតបានជាស្រទាប់សិលាឆ្លាសគ្នា ។ វាមានបាត់ធំ ចំណោតមធ្យម និងកម្ពស់ខ្ពស់ ។ ភ្នំភ្លើងសមាសដូចជា ភ្នំហ្វូជី នៅប្រទេសជប៉ុនមានបាតធំនិង​ជម្រាលកាន់តែចោតទៅៗឆ្ពោះទៅកាន់កំពូលភ្នំ ។​

• ខ្ពង់រាបកំឯលភ្នំភ្លើង

កំឯលភ្នំភ្លើង មិនមែនហូរចេញតែពីភ្នំភ្លើងប៉ុណ្ណោះទេ ភាគច្រើននៃកំឯលភ្នំភ្លើងនៅលើទ្វីបផ្ទុះចេញពីស្នាមប្រេះក្នុងសំបកប្រេះបែកជាច្រើនហើយអាចគ្រ​ប់ដណ្តប់លើផ្ទៃដីរាបពាន់គីឡូម៉ែ​ត្រការេ ។ សណ្ឋានដីដែលបានពីលទ្ធផលនេះអាចក្លាយជាខ្ពង់រាបកំឯលភ្នំភ្លើង ។ ខ្ពង់រាបភាគអីសាននៃប្រទេសកម្ពុជាភាគច្រើនជាខ្ពង់រាបកំឯលភ្នំភ្លើងដែលកើតឡើងកាលពីរាប់លានឆ្នាំមុន ។