ព្រះពុទ្ធសាសនាមានដើមកំណើតនៅប្រទេសឥណ្ឌាក្នុងសតវត្សទី៦មុនគ.ស ប្រហែលគ្នានឹងកំណើតព្រាហ្មនិយម “សម័យទី២នៃលទ្ធិសាសនាព្រាហ្មណ៍” ដែរ ។ លុះក្រោយមកនៅសតវត្សទី១ នៃគ.ស ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏បែងចែកជាពីរនិកាយគឺ ៖
- និកាយហីនយាន ជាយានតូចចង្អៀតតាមន័យប្រៀបធៀប “ផ្ទុកសត្វលោកទៅកាន់និញ្វនបានចំនួនតិច ពោលក្របានសំរេចនិញ្វន ព្រោះវិន័យតឹងតែងហ្មត់ចត់ ។ ម៉្យាងទៀតនិកាយនេះនិយមធម៌ចាស់ គឺគោរពប្រតិបត្តិតាមពុទ្ធោវាទដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់បានសំដែងរួចមកហើយ “ក្នុងគម្ពីរត្រៃបិដក” ។ និកាយនេះគោរពុទ្ធសមណគោតម ដែលត្រាស់ដឹងសម្មាសម្តោធិញ្ញាណ ហើយដែលចូលព្រះនិញ្វនទៅហើយ ។ ឧ. ប្រទេសដែលគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយហីនយានមានខ្មែរ ឡាវ មីយ៉ាន់ម៉ា នេប៉ាល់ ស្រីលង្កា ។
- និកាយមហាយានជាយានធំអាចផ្ទុកសត្វលោកបានច្រើនទៅកាន់គោលដៅត្រឹមពោធិសត្វដែលអាចជួយណែនាំប្រោសសត្វលោកបាន ។ និកាយមហាយាននិយមធម៌ថ្មី គឺធម៌មានវិន័យធូរស្រាលហើយគោរពប្រតិបត្តិតាមលទ្ធិអាចរិយវាទ “តាមគ្រូអាចារ្យ របស់ខ្លួនតៗគ្នា” ពុំមែនតាមពុទ្ធោវាទដូចនិកាយហីនយានឡើយ ។ ដូចនេះនិកាយមហាយានមិនគោរពព្រះពុទ្ធជាធំទេតែគោរពពោធិសត្វដូចជា ពោធិសត្វអវលោកិតេស្វៈឬលោកស្វរៈ ពោធិ់សត្វបញ្ញាស្រីជាដើម ។ ឧ. ប្រទេសគោរពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយានមានប្រទេស យួន ចិន ជប៉ុន ទីបេ ឥណ្ឌូនេស៊ី ។
