វិញ្ញាសា វប្បធម៌ទូទៅនៃមរតកខ្មែរ (វិញ្ញាសាទី៣១)

សំណួរ

១. តើពិធីបុណ្យអ្វីដែលសំខាន់ជាងគេបង្អស់សម្រាប់ពុទ្ធសាសនិកជន ? បុណ្យនោះប្រារព្ធនៅថ្ងៃខែឆ្នាំណា ? វាមានខ្លឹមសារអ្វីខ្លះ ?

២. ដើម្បីឱ្យកុមារមានការអភិវឌ្ឍពេញលេញ និងសមស្របតាមបុគ្គលិកលក្ខណៈ តើគ្រួសារសាលារៀននិងសមត្ថកិច្ចសាធារណៈត្រូវយកចិត្តទុកដាក់នឹងទទួលខុសត្រូវដូចម្តេចខ្លះ ?

៣. ដូចម្តេចដែលហៅថាទម្រង់ធ្ងន់ធ្ងរនៃពលកម្មកុមារ ? តើកិច្ចការណាខ្លះ ដែលអាចចាត់់ទុកថាជាទម្រង់ធ្ងន់ធ្ងរនៃពលកម្មកុមារ ?

៤. តើមិត្តដែលគួរសេពគប់មានប៉ុន្មានពួក ? ហើយមិត្តដែលមិនគួរសេពគប់មានប៉ុន្មានពួក ? ចូររៀបរាប់ ។

៦. ដោយប្រទេសកម្ពុជាជាប្រទេសដែលសម្បូរទៅដោយរបាំដែលមានប្រភេទខុសៗគ្នាទើបខ្មែរយើងមានការនិយមចែករបាំទាំងនោះជាប៉ុន្មានក្រុម ? អ្វីខ្លះចូររៀបរាប់និងពន្យល់ ។

ចម្លើយ

១. ពិធីបុណ្យដែលសំខាន់ជាងគេសំរាប់អ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺបុណ្យពិសាខបូជា ។ បុណ្យនេះប្រារព្ធនៅថ្ងៃពេញបូណ៍មី ខែពិសាខដែលមានអត្ថន័យ ជាការរំលឹកដល់ថ្ងៃខែមហាមង្គលដែលត្រូវនឹងថ្ងៃ ខែ ដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់ ៖

• ប្រសូតថ្ងៃ ១៥ កើត ពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ ឆ្នាំច ។
• ការត្រាស់ដឹង ថ្ងៃពុធ ១៥កើត ខែពិសាខ ឆ្នាំរកា ។
• ចូលបរិនិញ្វន ថ្ងៃអង្គារ ១៥កើត ខែពិសាខ ឆ្នាំម្សាញ់ ។ ពិធីដង្ហែសារីរិធាតុ ពីក្រុងភ្នំពេញ ទៅកាន់ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យនៅថ្ងៃ ១៥ កើត ខែមគសិរ ព.ស ២៥៤៦ ត្រូវនឹងថ្ងៃសុក្រ ទី១៩ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០០៣ ។

២. ដើម្បីសម្រេចបានសិទ្ធិទទួលបានការអប់រំរបស់កុមារសាមីខ្លួនកុមារ និងស្ថាប័នដែលពាក់ព័ន្ធត្រូវមានភារកិច្ចដូចជា ៖

ក. សាមីខ្លួនកុមារ

• ត្រូវខិតខំរៀនសូត្រ
• ត្រូវគោរពបទបញ្ជា និងវិន័យរបស់សាលា
• ស្តាប់តាមការទូន្មានប្រៀបប្រដៅរបស់ឪពុកម្តាយលោកគ្រូអ្នកគ្រូ
• សេពគប់មិត្តភក្រ្កល្អៗ
• មិនប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន ។

ខ. ស្ថាប័នដែលពាក់ព័ន្ធ

• មាតាបិតា ៖ មាតាបិតាត្រូវតែបញ្ជូនកូនប្រុសស្រីទាំងអស់ទៅសាលារៀន ហើយមិនត្រូវឱ្យកូនឈប់រៀនមុនពេលកូនបញ្ចប់ថ្នាក់មធ្យមសិក្សាឡើយ ។ ការបញ្ឈប់កូនមិនឱ្យរៀនតទៅទៀតគឺជាការរំលោភសិទ្ធិរបស់កុមារ ។
• សាលារៀន ៖ សាលារៀនត្រូវមានលក្ខណៈសមស្របទៅតាមនិយាមគរុកោសល្យ ដើម្បីជួយឱ្យក្មេងអាចទទួលចំណេះដឹងបាននដោយពុំប៉ះពាល់ដល់សុខភាពនិងការរីកលូតលាស់របស់កុមារ ។
• រដ្ឋាភិបាល ៖ រដ្ឋអំណាចថ្មាក់ជាតិ ថ្នាក់ខេត្ត ថ្នាក់ស្រុក ឃុំ និងភូមិ មានកាតព្វកិច្ចរៀបចំ និងផ្តល់ទីកន្លែងសមស្របសម្រាប់ការសិក្សា ដូចជា ការសង់សាលារៀន ការផ្តល់គ្រូបង្រៀន និងការផ្តល់សម្ភារសិក្សាគ្រប់គ្រាន់ជាដើម ។
• វត្តអារាម ៖ វត្តអារាមមានកាតព្វកិច្ចរួមចំណែកក្នុងវិស័យអប់រំបណ្តុះបណ្តាលចំណេះដឹងដល់មនុស្សគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ដែរ ។ គួរបង្កលក្ខណៈឱ្យព្រះសង្ឃជួយក្នុងវិស័យនេះឱ្យបានច្រើន ។
• សមាគមន៍មាតាបិតាសិស្ស ៖ សមាគមមាតាបិតាសិស្សគួរគិតគូរដល់កុមារដែលជាកូនអ្នកក្រីក្រផងដែរត្រូវរកវិធីជួយសម្រាលបន្ទុកអ្នកក្រីក្រដោយជួយជាវិភាគទានក្នុងការសិក្សានៃកូនអ្នកទាំងនោះផង ។

៣. ដែលហៅថាទម្រង់ធ្ងន់ធ្ងរនៃពលកម្មកុមារគឺជាសកម្មភាពទាំងឡាយណាដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ការលូតលាស់ផ្នែករាងកាយបញ្ញាសា្មរតីសញ្ចេតនានឹងសុខសុវត្ថិភាពរបស់កុមារ ។ កិច្ចការ ដែលអាចចាត់ទុកថា ជាទម្រង់ធ្ងន់ធ្ងរនៃពលកម្មកុមារមានដូចជា ៖

• កុមារធ្វើការងារជាកម្មករសំណង់ ជញ្ជូនឥដ្ឋ គ្រួសារ
• កុមារធ្វើការងារជាកម្មករស្រែអំបិល លីសែង
• កុមារធ្វើការងារជាកម្មករទូកនេសាទ
• កុមារធ្វើការងារជាកម្មករចម្ការកៅស៊ូ
• កុមារធ្វើការងារជាកម្មករសេវាកម្មតាមផ្ទះ
• កុមារធ្វើការងារជាកម្មករក្នុងការដ្ឋានឡឥដ្ឋ
• កុមារធ្វើការងារជាកម្មករលីសែងតាមផ្សារ
• កុមារធ្វើការងារជាកម្មករបម្រើផ្លូវភេទ
• ប្រើកុមារក្នុងជម្លោះប្រដាប់អាវុធ ធ្វើជាទាហាន ជាអ្នកជញ្ជូនគ្រាប់
• យកកុមារធ្វើជារនាំង ឬជាខែលសម្រាប់ការពារសុវត្ថិភាពរបស់ពួកអ្នកធំ
• ប្រើកុមារឱ្យធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង
• ពួកឧក្រិដ្ឋជនប្រើកុមារជួញដូរគ្រឿងញៀន ឆក់ ប្លន់ ជម្រិត
• ប្រើកុមារជាឧបករណ៍សម្រាប់ប្រព្រឹត្តអំពើឧក្រិដ្ឋ សម្លាប់មនុស្ស ឬបង្កៃគ្រាប់..។

៤. មិត្តដែលគួរសេពគប់មាន ៤ ពួកគឺ ៖

• មិត្តឧបត្ថម្ភ ៖ មិត្តចេះថែទាំមិត្ត ទំនុកបម្រុងមិត្ត ។
• មិត្តរួមសុខទុក្ខ ៖ ហ៊ានលះបង់ជីវិតខ្លួនដើម្បីការពារមិត្ត ប្រាប់អាថ៌កំបាំងខ្លួនដល់មិត្ត ។
• មិត្តមគ្គុទេស ៖ គឺជាមិត្តដែលចេះដឹកនាំបង្ហាញនូវអំពើល្អ ផ្លូវល្អទៅកាន់សេចក្តីសុខ និងវៀរចាកសេចក្តីអាក្រក់ទាំងឡាយ ។
• សមានមិត្ត ៖ មិត្តមិនត្រេកអរ ចំពោះគ្រោះថ្នាក់របស់យើងគឺជួយរវល់ជួយឈើឆ្អាលចំពោះមិត្ត ។

មិត្តដែលមិនគួរសេពគប់មាន ៥ពួកគឺ ៖

• មិត្តល្មោភប្រាក់កាស ៖ មិត្តដែលចំណាយតិច ចង់ចំណេញច្រើនលើយើង
• មិត្តបានតែមាត់ ៖ ជាមិត្តដែលពូកែនិយាយ តែពេលសាច់ការធ្វើមិនបាន
• មិត្តចាក់បណ្តោយ ៖ គឺជាមិត្តដែលស្របតាមគ្រប់រឿង ឬស្របការធ្វើខុសប្រឆាំងការធ្វើត្រូវរបស់យើង
• មិត្តជួយបំផ្លាញ ៖ តាំងខ្លួនជាមិត្តយើង ពេលយើងមានលុយជួយចាយ ជួយផឹក ដើរលេង
• មិត្តទ្រូសមិត្ត ៖ ជាមិត្តដែលមានចិត្តចង់កេងប្រវ័ញ្ច និងហ៊ានសម្លាប់មិត្តខ្លួនឯងដើម្បីប្រយោជន៍ខ្លួន ឬចោរប្រកាន់ទម្លាក់កំហុសដាក់មិត្តខ្លួន ។
• ៦. ដោយប្រទេសកម្ពុជា ជាប្រទេសដែលសម្បូរណ៍ទៅដោយរបាំ ដែលមានប្រភេទខុសៗគ្នាទើបខ្មែរយើងមានការនិយមចែករបាំទាំងនោះជាបីក្រុម ហើយឱ្យឈ្មោះខុសៗគ្នាទៅតាមលក្ខណៈពិសេសរបស់ក្រុមរបាំនីមួយៗគឺ របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ឬរបាំព្រះរាជទ្រព្យ របាំប្រពៃណី និងរបាំប្រជាប្រិយ ។

១. របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ឬរបាំព្រះរាជទ្រព្យ គឺជាទម្រង់ដែលបានកើតមានជា ច្រើនសតវត្សរមកហើយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាដែលជាទម្រង់ប្រភពជាសិល្បៈសក្ការ(សិល្បៈទេវៈ)ចេញពីសាសនាព្រាហ្មណ៍ហើយក៏ជាទម្រង់ដែលមានប្រណិតភាពខ្ពស់ជាងគេបំផុត បើប្រៀបធៀបទៅនឹងទម្រង់សិល្បៈទស្សនីយភាពដទៃ ទៀតក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ តាំងពីការកកើតរបាំនេះមក ទម្រង់របាំនេះគឺ ជាទម្រង់របាំស្រី ព្រោះអ្នកសម្តែងទាំងអស់សុទ្ធតែស្រីៗ ទោះជាតួអង្គប្រុសក៏ដោយ ។ ឯរបៀបសម្តែងវិញក៏មានលក្ខណៈខុសគ្នាច្រើនពីទម្រង់ល្ខោនដទៃទៀតដែលមានជាង ២០ទម្រង់នៅប្រទេសកម្ពុជា ។ ពេលសម្តែងសិល្បការីនីនៃរបាំបុរាណទាំងអស់មិនមាន ច្រៀងខ្លួនឯងឡើងហើយក៏មិនបញ្ចេញកាយវិកាត្រាប់ទៅតាមពាក្យពោលដូចល្ខោនខោល ឬល្ខោនប្រុស ល្ខោនពាក់មុខឡើយ តែត្រូវបញ្ចេញនូវកាយវិការដែលមានវេយ្យាការណ៍ត្រឹមត្រូវ “ជាភាសាកាយវិការ”ដែលមានអត្ថន័យស្របទៅតាមទំនុកច្រៀងចម្រៀងជាពួកដែលមានតួនាទីច្រៀងជូនរបាំ ឬល្ខោននេះ ដែលភាគច្រើនមានសុទ្ធតែជាស្រីៗ ។ របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ឬរបាំព្រះរាជទ្រព្យ មានជាអាទិ៍ដូចជា របាំជូនពរ របាំទេព មនោរម្យ របាំអប្សរា របាំរាមលក្ម្សណ៍ ជបលក្ម្សណ៍ របាំមុនីមេខាឡា របាំសុវណ្ណមច្ឆា របាំព្រាហ្មណ៍ របាំទៀន ។ រីឯវង់តន្រ្តីជូនរបាំនេះក៏មានលក្ខណៈជាសិល្បៈ សក្ការៈដែរ ដែលមានឈ្មោះថា វង់ភ្លេងពិណពាទ្យ ។

២. របាំប្រពៃណីខ្មែរ គឺជារបាំទាំងឡាយដែលស្ថិតនៅជាប់នឹងពិធីប្រពៃណី ឬពិធីដំណរត្រកូលដ៍ យូរលង់មកហើយ របស់ជនជាតិខ្មែរ ឬជនជាតិដទៃទៀតទាំងអស់ដែលរស់នៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក្នុងតំបន់ខុសៗគ្នា ទាំងមានការនិយមដូចគ្នាក្តី ឬការនិយមខុសគ្នាក្តីនៅតាម តំបន់ភ្នំ ខ្ពង់រាប តំបន់វាលទំនាបទន្លេមេគង្គ និងតំបន់មាត់សមុទ្រ ។ របាំប្រពៃណីដែលក្រុមស្រាវជ្រាវ បានទៅសិក្សារៀនសូត្រ ហើយចម្លងមកពីប្រជាជនពីគ្រប់តំបន់ទាំងអស់ ។

៣. របាំប្រជាប្រិយខ្មែរ (រាំវង់ រាំក្បាច់) មិនខុសអ្វីពីលែងប្រជាប្រិយចោលឈូង លាក់កន្សែងចាប់កូនខ្លែង បោះអង្គុញ ស្តេចចង់ ឬល្បែងទៀតដែល ខ្មែរនិយមនាំគ្នាលេងកំសាន្តក្នុងពិធីបុណ្យប្រពៃណីនានា ពិសេសគឺបុណ្យចូលឆ្នាំ ។ របាំប្រជាប្រិយរាំវង់ រាំក្បាច់ គឺជាប្រភេទរបាំដែលមានការនិយម ជាទូទៅនៅក្នុងទូទាំងប្រទេសទោះនៅទីក្រុង ក៏ដូចជាជនបទ នៅតំបន់ភ្នំក៏ដូចជានៅវាលទំនាប ឬក៏តំបន់សមុទ្រ ។ របាំប្រជាប្រិយខ្មែរនេះ ជាប្រភេទរបាំដែលងាយចាំ ងាយចេះ ហើយងាយក្នុងការរៀបចំសម្តែងទៀតផង ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ទើបគេសង្កេតឃើញជនជាតិខ្មែរ តាំងពីព្រះរាជានាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី រហូតដល់ប្រជារាស្រ្ត ទាំងក្មេង ទាំងចាស់ប្រុសស្រីចេះរាំរបាំនេះគ្រប់ៗគ្នា ។ ឯពាក្យថារាំវង់ គឺជាលក្ខណៈពិសេសមួយសម្រាប់សម្គាល់រូបភាពនៃរបាំនេះ ពោលគឺពេលគេនាំគ្នារាំបន្តគ្នាជារង្វង់មូល ។ ហើយរបាំសម្រាប់រាំលេងកំសាន្ត ឬក៏រាំដើម្បីបំបាត់ការនឿយហត់ក្រោយ ពីការបំពេញពលកម្មនានារួច ។