ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ដឹងនូវសម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ ។ តើព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ដឹងអ្វីខ្លះ ?

ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ដឹងនូវអរិយសច្ចៈបួន ៖

+ ទុក្ខសច្ចៈ ទុក្ខជាការពិតមួយដែលមនុស្សត្រូវតែមាន ៖

• ជាតិទុក្ខ ៖ កើតត្រូវតែមានទុក្ខ
• ព្យាធិទុក្ខ ៖ ទុក្ខមានជំងឺមកបៀតបៀន
• ជរាទុក្ខ ៖ ទុក្ខព្រោះជរាភាព
• មរណទុក្ខ ៖ ទុក្ខបណ្តាលមកពីសេចក្តីស្លាប់ ។

+ សមុទយសច្ចៈ សេចក្តីទុក្ខប្រាកដជាមានមូលហេតុពិតប្រាកដ ។ មូលហេតុនៃទុក្ខមានពីរយ៉ាង ៖

• តណ្ណា គឺការស្រេកឃ្លាន សេចក្តីប្រាថ្នា លោភ ។
• អវិជ្ជា គឺសេចក្តីល្ងង់ខ្លៅ ។

+ និរោធសច្ចៈ ការរំលត់ទុក្ខ គឺជាការពិត

• កន្លែងរំលត់ទុក្ខ គឺព្រះនិញ្វន
• ដើម្បីរំលត់ទុក្ខ ត្រូវបំបាត់អវិជ្ជា រំលើងតណ្ណា ។

+ មគ្គសច្ចៈ មធ្យោបាយបំបាត់ទុក្ខជាការពិតមួយ ។ ដើម្បីបំបាត់ទុក្ខត្រូវប្រកាន់ផ្លូវកណ្តាល ហើយប្រតិបត្តិយ៉ាងខ្ជាប់ខ្លួននូវផ្លូវ៨យ៉ាង មានឈ្មោះថា អដ្ឋង្គិមគ្គ ។ អដ្ឋង្គិកមគ្គី៨មាន ៖

• សម្មាទិដ្ឋិ = ការយល់ឃើញត្រូវ
• សម្មាសង្កប្បៈ = ការត្រិះរិះត្រូវ
• សម្មាវាចា = ពាក្យសំដីត្រូវ
• សម្មាកម្មន្ត = ការងារត្រូវ
• សម្មាអាជីវៈ = ការចិញ្ចឹមជីវិត្រូវ
• សម្មាវាយាមៈ = ការព្យាយាមត្រូវ
• សម្មាសតិ = ការភ្ញាក់រលឹកត្រូវ
• សម្មាសមាធិ = ការធ្វើសមាធិត្រូវ ។