វិញ្ញាសាពុទ្ធិវប្បធម៌ទូទៅខ្មែរប្រឡងក្របខណ្ឌមន្រ្តីរាជការស៊ីវិល (វិញ្ញាសាទី១៥)

សំនួរ

១. តើមានសិទ្ធិអ្វីខ្លះដែលត្រូវបានការពារដោយអនុសញ្ញាស៊ី-ដ ?

២. តើអ្នកនិពន្ធបង្កើតភាពអច្ឆរិយៈក្នុងស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ដើម្បីអ្វី ?

៣. តើអ្វីទៅហៅថាសច្ចៈក្នុងអក្សរសិល្ប៍ ? ហើយចែកចេញជាប៉ុន្មានប្រភេទ ?

៤. ដូចម្តេចដែលហៅថា ថវិកាជាតិ ?​

៥. ដូចម្តេចដែលហៅថាម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច ? មីក្រូសេដ្ឋកិច្ច ?

ចម្លើយ

១. មានសិទ្ធិមួយចំនួន ដូចខាងក្រោម ៖

• សិទ្ធិទទួលបានការអប់រំ ប្រកបដោយគុណភាពខ្ពស់
• សិទ្ធិទទួលបានសេវាសុខភាព ទូលំទូលាយរួមទាំងការធ្វើផែនការគ្រួសារ
• សិទ្ធិទទួលបានប្រាក់កម្ចី និងទម្រង់ដទៃៗទៀតនៃឥណនទានហិរវត្ថុ
• សិទ្ធិចូលរួមការកម្សាន្តកីឡា និងសកម្មភាពវប្បធម៌នានា
• សិទ្ធិសម្រេចលើចំនួនកូន និងលើចន្លោះចំនួនឆ្នាំមានគត៌
• សិទ្ធិរួមចំណែកទទួលខុសត្រូវ ក្នុងការធ្វើជាឪពុកម្តាយ
• សិទ្ធិស្មើភាពគ្នា ក្នុងការទទួលបានការងារផលប្រយោជន៍ និងសន្តិសុខសង្គម
• សិទ្ធិទទួលបានប្រាក់ខែស្មើៗគ្នា ផ្អែកតាមការងារដែលពួកគេបានធ្វើ
• សិទ្ធិទទួលបានសេរីភាពដោយចាកផុតរាល់ទម្រង់នៃអំពើហិង្សាលើរាងកាយ ភេទ ចិត្តអារម្មណ៍ សេដ្ឋកិច្ច
• សិទ្ធិទទួលបាននូវសេរីភាព ចាកផុតពីរាល់ទម្រង់ទាសភាព និងពេស្យាចារ
• សិទ្ធិទទួលបានការបបោះឆ្នោតឈរឈ្មោះឱ្យគេបោះឆ្នោតរៀបចំការបោះឆ្នោតនិងកាន់តំណែងក្នុងការិយាល័យសាធារណៈ
• សិទ្ធិធ្វើតំណាងប្រទេសនៅលើឆាកអន្តរជាតិ
• សិទ្ធិទទួលបានការផ្លាស់ប្តូរ រក្សាសញ្ជាតនិងជាពលរដ្ឋ ។

២. នៅក្នុងស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍តែងតែមានបង្កប់នូវភាពអច្ឆរិយៈតិច ឬច្រើនអាស្រ័យ ទៅលើដំណើរ ដែលកើតចេញពីការតែងនិពន្ធ របស់អ្នកនិពន្ធ ។ អ្នកនិពន្ធបានបង្កើតភាពអច្ឆរិយៈស្ថិតនៅក្នុងគោលបំណងសំខាន់ៗដូចតទៅ ៖

• ប្រើក្នុងគោលបំណងដើម្បីរិះគន់សង្គម លើកយកភាពអច្ឆរិយៈមកធ្វើជារបាំង ដើម្បីបង្ហាញការពិតដែលអ្នកនិពន្ធលើកយកមកចោទ នៅក្នុងស្នាដៃ
• អ្នកនិពន្ធប្រើភាពអច្ឆរិយៈដើម្បីស្រមើស្រម៉ៃទៅរកពិភពថ្មីមួយទៀត ដើម្បីបណ្តុះគំនិតឱ្យមនុស្សចេះសិក្សាស្រាវជ្រាវរកអ្វីដែលថ្មី ហើយប្លែក ។ គេអាចចាត់ទុកគំនិតនេះគឺជាពន្លកនៃវិទ្យាសាស្រ្តទៅថ្ងៃអនាគត
• អច្ឆរិយៈបើដើម្បីឱ្យមានគំនិតអណ្តែតអណ្តូងមានន័យថាជាការនាំប្រធានអារម្មណ៍ឱ្យចូលទៅក្នុងបញ្ហាមួយថ្មីសមស្របតាមគោលបំណងអ្នកនិពន្ធដែលផ្ទុយពីស្ថានភាពដែលមាននៅក្នងសម័យបច្ចុប្បន្ន
• អច្ឆរិយៈប្រើដើម្បីធ្វើការត្រិះរិះពិចារណាគ្រប់បែបគ្រប់យ៉ាង ពីបញ្ហារបស់មនុស្ស និងបញ្ហារបស់សង្គម និងដើម្បីបម្រើឱ្យផលប្រយោជន៍របស់មនុស្ស ។

៣. សច្ចៈក្នុងអក្សរសិល្ប៍ជាអ្វីៗដែលមើលឃើញពិតជាក់ស្តែងផ្ទាល់នឹងភ្នែក តាមរយៈសកម្មភាព ដែលកើតមានឡើងនៅក្នុងសង្គម សច្ចៈអាចជាតថភាព ។ សច្ចៈពុំប្រែប្រួល​ ប៉ុន្តែតថភាពអាចប្រែប្រួល ។ សច្ចៈនៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ ចែកចេញជា៥ ប្រភេទរួមមាន ៖

ក. សច្ចៈតាមរយៈតួអង្គ គឺជាតួអង្គដែលមានពិតនៅក្នុងសង្គម ។ ឧទារហណ៍ ៖ សច្ចៈតួអង្គភាគច្រើន មានតែនៅក្នុងរឿងបែបប្រវត្តិសាស្រ្ត រឿងស្តីពីជីវប្រវត្តិបុគ្គល ឬរឿងបែបតថភាពនិយម ។

ខ.សច្ចៈតាមរយៈទីកន្លែងគឺសម្តៅទៅលើទីតាំងនៃដំណើរប្រព្រឹត្តទៅរបស់រឿងដែលទីតាំងទាំងនោះគឺមានពិតប្រាកដនៅក្នុងសង្គមដោយមិនមែនកើតចេញពីការស្រមើស្រម៉ៃរបស់អ្នកនិពន្ធឡើយ ។ ឧទាហរណ៍ ៖ រាជធានីភ្នំពេញ ព្រះបរមរាជវាំង ភ្នំឧដុង្គភ្នំកង្រី ប្រាសាទព្រះវិហារ វត្តកែវសិក្ខាគិរីស្វារៈស្ទឹងអជ្ជរវត្តី ទន្លេសាប ។

គ. សច្ចៈតាមរយៈពេលវេលា គឺជាពេលវេលាដែលមានលក្ខណៈសច្ចៈពិតប្រាកដនៃការប្រព្រឹត្តទៅនៃដំណើររឿង ឬហេតុការណ៍ក្នុងសាច់រឿង សច្ចៈតាមរយៈពេលវេលាគឺមានលក្ខណៈនៃក្រឹត្យក្រម មិនអាចកែប្រែបាន ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ ១៩៧៩ ប្រទេសកម្ពុជា​ ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយលោកប៉ុលពត រដូវស្សាស្ថិរនៅក្នុងខែឧសភា ដល់ខែតុលាប្រជាកសិករនាំគ្នាធ្វើស្រែចម្ការ ។

ឃ. សច្ចៈតាមរយៈហេតុការណ៍គឺជាដំណើរហេតុការណ៍ ឬបញ្ហាដែលកើតមានពិតជាក់ស្តែងឥតក្លែងបន្លំ ។ ឧទាហរណ៍ ៖ នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ប្រជាជនកម្ពុជានៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ត្រូវបានបង្ខំឱ្យចុះចោលផ្ទះសម្បែង...។ ប្រជាជនកម្ពុជារស់នៅ គ្មានសិទ្ធិសេរីភាពនិងត្រូវបង់ពន្ធដល់បារាំងសេស ក្នុងនាមជាប្រទេសនៅក្រោមអាណានិគម ។

ង. សច្ចៈតាមរយៈសកម្មភាព គឺជាការធ្វើសកម្មភាព ដែលមានពិតជាក់ស្តែងក្នុងសង្គម ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ប្រជារាស្រ្តភូមិក្រាំងលាវ បានធ្វើសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងពួកបារាំងសេស ។

៤. ថវិកាជាតិ មានលក្ខណៈជាក់លាក់ ពីព្រោះថវិកាត្រូវបានរដ្ឋសភាអនុម័ត ហើយឆ្លុះបញ្ចាំងកម្មវិធីនយោបាយរបស់រដ្ឋ ។ ថវិកាជាឧបករណ៍ហិរញ្ញវត្ថុរបស់រដ្ឋ ឆ្លុះបញ្ចាំងសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច ពីព្រោះថវិកាមិនត្រឹមតែជាឯកសារសម្រាប់កត់ត្រារបស់គណនេយ្យនោះទេ ។ ថវិកាបេសកកម្មមួយច្បាស់លាស់ គឺធ្វើវិចារណកម្មក្នុងការអនុវត្ត និងការប្រើប្រាស់មធ្យោបាយហិរញ្ញវត្ថុដែលទទួលបានពីចំណូលសារពើពន្ធ ចំណូលមិនមែនសារពើពន្ធ និងចំណូលមូលធន ។ ថវិការរាជរដ្ឋាភិបាលគឺជាការប៉ាន់ស្មាននូវចំណូលនិងចំណាយរបស់រដ្ឋសម្រាប់ថ្នាក់បន្ទាប់ឧទ្ទេសភាព ដោយរដ្ឋមន្រ្តីហិរញ្ញវត្ថុនៅចំមុខរដ្ឋសភាឬអង្គការនីតិប្បញ្ញត្តិ ដើម្បីសុំការអនុម័ត។ ថវិកាជាឧបករណ៍មួយដ៏ចាំបាច់សម្រាប់រដ្ឋដឹកនាំនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុបានត្រឹមត្រូវ និងញុំាំងឱ្យរដ្ឋក្តាប់ជាប់នៅការប្រព្រឹត្តិទៅ និងអនុវត្តកម្មវិធីនយោបាយរបស់ខ្លួនបានខ្ជាប់ខ្ជួន ។ ថវិកាជាតិមានតួនាទីដូចខាងក្រោម ៖

ទី១ ផ្គត់ផ្គង់ធនធានដោយកំណត់តាមអទិភាព

ទី២ បែងចែកដោយផ្ទេរធនធានតាមមធ្យោបាយចំណូល និងចំណាយ

ទី៣ ស្ថានភាពភាវូបនីយ៍កម្មនៃម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ចដែលរក្សាឱ្យបានតុល្យភាព ជាមូលដ្ឋានទាំងឡាយ ។

៥. ម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ចជាការរក្សាអំពីសេដ្ឋកិច្ចទាំងមូលដោយពិនិត្យមើលអំពីផលិតភាពមានការងារធ្វើ ( អនីកម្មភាព) ការប្រើប្រាស់ និងការវិនិយោគកម្រិតថ្លៃជាទូទៅ (អតិផរណា) និងតម្រូវការ និងការផ្គត់ផ្គង់សរុប ។មីក្រូសេដ្ឋកិច្ចគឺជាការសិក្សាអំពីឥរិយាបថនិងការធ្វើសេចក្តីសម្រេចចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗក្រុមគ្រួសារនីមួយៗនិងក្រុមនីមួយៗ ។