សិល្បះខ្មែរបុរាណ(សម័យនគរភ្នំ ចេនឡា និងអង្គរ)ចែកចេញជា១៣រចនាបថ។ រចនាបថសម័យមុនអង្គរចែកចេញជា៤រចនាបថ។ សម័យអង្គរចែកចេញជា៩រចនាបថ។
ក.រចនាបថសម័យមុនអង្គរចែកចេញជា៤រចនាបថ៖
១. ចនាបថភ្នំដា(ស.វ.ព)
- ស្ថាបត្យកម្មៈ សង់ពីឥដ្ធ ថ្មបាយក្រៀម ថ្មភក់និងឈើ មួយទៀតចោះភ្នំតែម្តង។
- បដិមាសាស្រ្តៈ មានពីរ(ពុទ្ធដិមា ព្រហ្មញ្ញបដិមា)ដែលធ្វើពីថថ្មនិងពីលោហះ។ បដិមាមានជន្ទល់។
- ប្រាសាទរាប់បញ្ចូលរួមមាន៖
+ ប្រាសាទភ្នំដា
+ ប្រាសាទអាស្រមមហាឬស្សី
+ ប្រាសាទលុងថ្ម
២. ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក(៦១០-៦៥០)ពាកកណ្តាល ស.វទី៧
- ស្ថាបត្យកម្មៈ តួប្រសាទសង់ពីឥដ្ធក្បាច់ផ្សែងៗសង់ពីថ្មភក់ ដែលប្រាសាទសង់ជាការេ និងចតុកោណ បូកដោយបាយអរ។
- សសរពេជ្រៈ សសរពេជ្រមានរាងមួលនៅខាងចុងរាងប៉ោង និងមានរំយោផ្កា ប្រកបដោយក្បាច់ចិញ្ចៀន។
- ផ្តែរៈ អក្ស័ជាដងធ្នូរដូចទឹករលក។
- ហោជាងៈ រាងអក្សរ អ៊ុយផ្កាប់។
- បដិមាសាស្រ្តៈ ដូចនៅភ្នំដារដែរ។
- ប្រាសាទទាំងឡាយរាប់បញ្ចូលរួមមាន ៖
+ ក្រុមប្រាសាទខាងជើង
+ ក្រុមប្រាសាទកណ្តាល
+ ក្រុមប្រាសាទខាងត្បូង
៣. រចនាបថព្រៃក្មេង(ពាក់កណ្តាលទី២ នៃ ស.វទី៧)
- ស្ថាបត្យកម្មៈ ឪ្យតម្លៃទៅលើមនុស្សច្រើនជាងធម្មជាតិ ដែលសំណង់ប្រហែលនឹងរចនាបថសំបូរព្រៃគុក
- ផ្តែរៈ អក្ស័ដងធ្នូគ្មានសត្វមក ជំនួសដោយផ្តាតូចពន្ធ័ជុំវិញរូបមនុស្ស។
- សសរពេជ្រៈ មានរាងមូលដដែលប្រហែលនឺងសំបូរព្រៃគុក។
- បដិមាសាស្រ្តៈ ច្រើនតូច ហើយបដិមាស្រីកាច់ចង្កេះ ទម្រក្រចកសេះប្រើសម្រាប់បដិមាដែលមានដៃ៤។
- ប្រាសាទដែលរាប់បញ្ចូលសំខាន់ៗ៖
+ ប្រាសាទព្រៃក្មេង(សៀមរាប)
+ ប្រាសាទអណ្តែត(កំពង់ធំ)
+ ទ្វារខាងកើត ប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខណ៏(ភ្នំបាសិទ្ធ)
៤. រចនាបថកំពង់ព្រះ(ស.វទី៨)
- ស្ថាបត្យកម្មៈ ប្រាសាទសង់អំពីឥដ្ធដែលមានលក្ខណះជាប់ទាក់ទងនឹងឥណ្ឌានៅឡើយ សង់ផ្ទាល់នឹងដី។
- ផ្តែរៈ លម្អដោយក្បាច់ស្លឹកឈើយ៉ាងច្រើន មានលំនាំជាមែកឈើមួយបាច់ ហើយមានរាងមូល។
- សសរពេជ្រៈ មានរាងមូល។
- បដិមាសាស្រ្តៈ ហរិហរះច្រើនមាឌធំសម្លៀកបំពាក់មានពីរបែប គីសំពត់បែបរចនាបដថប្រាសាទអណ្តែត(ឬព្រៃក្មេង) និងសំពត់ដែលមានជាយ។
- ប្រាសាទសំខាន់ៗមាន៖
+ ប្រាសាទកំពង់ព្រះ(ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង)
+ ប្រាសាទអកយំ
+ ប្រាសាទត្រពាំងផុង
+ ប្រាសាទភ្នំបាសិទិ្ធ(ទ្វារខាងលិច)
+ប្រសាទភូមិប្រាសាទ។
ខ. សម័យអង្គរចែកចេញជា៩រចនាបថ។
១. រចនាបថគូលេន(៨០២-៨៥០)ពាក់កណ្តាលស.វទី៩
- ស្ថាបត្យកម្មៈ ប្រាសាទសង់ពីឥដ្ធបូកដោយបាយអរ ហើយភាគច្រើនមានតួប៉មតែមួយ។
- ផ្តែរៈ ពិបាកចំណាំ តែគេកទ់សម្គាល់ឃើញថា គេចម្លងតាមចាស់ រួចប្រឌិតថែមថ្មីៗមួយវិញទៀតបានច្នៃពីបរទេសមកជារបស់ខ្លួន។
- សសរពេជ្រៈ វាមានរាងជា៨ជ្រុង សម្រាប់តួប៉មសំខាន់ៗ ចំណែករាងការេ សម្រាប់តួបន្ទាប់បន្សំ។
- ហោជាៈ លំនាំបែបសិស្បះចម្ប៉ា និងងមានគ្របលម្អដោយស្លឹកឈើ។
- បដិមាៈ ពុំសូវឃើញមានបដិមាស្រីទេ មានតែបដិមាព្រះវិស្ណុដែលមានដៃ៤កាន់កងចក្រ ដុំមូល ដំបងនិងសង្ខ័។
-
- ប្រាសាទសំខាន់ៗមានដូចជា៖
+ប្រាសាទដំរីតក្រាប
+ប្រាសាទអ្នកតា
+ប្រាសាទអូក្អុង
+ប្រាសាទក្រហម
+ប្រាសាទអារមរោងចិន
+ប្រាសាទរូបអារ័ក្ស
+ប្រាសាទថ្មដាប
២. រចនាបថព្រះគោ(ភាគ១ ចុងក្រោយនៃគ.ស.វទី៩)
- ស្ថាបត្យកម្មៈ គេនៅតែកសាងប្រាសាទអំពីឥដ្ធ បូកបាយអរដដែល។ គេសាងប្រាង្គជាច្រើនតែដើម្បីឧទ្ទិសចំពោះបុព្វជន។
- សសរពេជ្រៈ មានរាងមូល តែភាគច្រើនមានរាង៨ជ្រុង។
- រូបបដិមាៈ មានរាងត្រង់ៗ ឥតកាច់ចង្កេះដូចសម័យមុនឡើយ។
ជាទូទៅ សិស្បះក្នុងរចនាបថនេះមានលក្ខណះជាខ្មែរសុទ្ធសាធ ហើយសិស្បះនេះតែងបានទទួលវីវត្តក្នុងសម័យក្រោយមកទៀត។
- ប្រាសាទរាប់បញ្ចូលក្នុងរចនាបថនេះមាន៖
+ប្រាសាទព្រះគោ (គ.ស ៨៧៩)
+ប្រាសាទបាគង (គ.ស ៨៨១)
+ប្រាសាទលលៃ (គ.ស ៨៩៣)
៣. រចនាបថបាខែង(ចុងគ.សទី៩ និងដើមគ .សទី១០)
- ស្ថាបត្យកម្មៈ គេបានប្រាសាទធំៗ អំពីថ្មភក់ មានច្រើនជាន់នៅលើខឿនខ្ពស់។
- រូបបដិមាៈ មានរាងត្រង់ៗ មានមាឌធំ ហើយមាំទៀត។ ចិញ្ចីមទាំងពីរត្រង់ហើយជាប់គ្នា។ ភ្នែកនិងបបូរមាត់ សិល្បះករបានឆ្លាក់ឪ្យឃើញជារង្វង់ពីរផ្នត់យ៉ាងច្បាស់។ ជើងសក់និងពុកចកង្ការឆ្លាក់ជាប់គ្នាតែគ្នា។
- ប្រាសាទរាប់បញ្ចូលក្នុងរចនាបថនេះមាន៖
+ ប្រាសាទភ្នំបាខែង
+ ប្រាសាទក្រវាន់
+ ប្រាសាទភ្នំក្រោម
+ ប្រាសាទភ្នំបូក
+ ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង
៤. រចនាបថកោះកែរ(ភាគ៤ទី២នៃគ.ស.វទី១០)
- ស្ថាបត្យកម្មៈ គេឃើយមានប្រាសាទមួយសង់លើខឿនប្រាំងពីជាន់ដែលមានកំពស់ប្រមាណ៣៥ម៉្រែត។
- រូបបដិមាៈ មានសភាពប្រហាក់ប្រហែលនឹងសម័យមុន។
- ប្រាសាទដែលគេរាន់បញ្ចូលក្នុងរចបនាបថកោះកែរគឺប្រាសាទនៅកោះកែរទាំងអស់។
៥. រចនាបថបន្ទាយស្រី (ពបាក់កណ្តាលទី២នៃគ.ស.វទី១០ប្រ)
- ស្ថាបត្យកម្មៈ មានការរីកចំរើន ព្រោះគេសង្កេតឃើញមានបន្ទប់វែង សង់នៅជន់ទី១ ក្នុងប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត ហើយមានថែរដាច់ពីគ្នានៅប្រាសាទប្រែរូបទៀតផង។
- រូបបដិមាៈ ច្រើនមានរាងតូចៗ ទឹកមុខសុភាព មានបបូរមាត់ក្រាស់ ហើយខ្លី មានរបៀបតុបតែងសក់ថ្មី ហើយពុំមានមកុដឡើយ។
- ប្រាសាទរាប់បញ្ចូលក្នុងរចនាបថនេះមាន៖
+ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត
+ប្រាសាទប្រែរូប
+ប្រាសាទបន្ទាយស្រី
+ប្រាសាទស្រឡៅ និងប្រាសាទមួយចំនួនទៀតស្ថិតខាងជើងប្រាសាទឃ្លាំងខាងជើង។
៦. រចនាបថឃាំង(ចុងគ.ស.វទី១០និងពាក់កណ្តាលទី១ នៃគ.ស.វទី១១)
- ស្ថាបត្យកម្មៈ ការកសាងប្រាសាទភ្នំ កាន់តែរីកចំរើន។ ការស្ថាបនាប្រាសាទអំពីឥដ្ឋលែងមានទៀតហើយ។
- ផ្តែរៈ ពុំមានក្បូរក្បាច់រចនាល្អប៉ុន្មានទេ។
- រូបបដិមាៈ មានទឹកមុខសុខភាពដូចសម័យបន្ទាយស្រី។
- ប្រាសាទរាប់បញ្ចូលក្នុងរចនាបថនេះមាន៖
+ ប្រាសាទតាកែវ
+ ប្រាសាទឃ្លាំងខាងជើង
+ ប្រាសាទវិមានអាកាស
+ ប្រាសាទព្រះវិហារ
+ ប្រាសាទឃ្លាំងខាងត្បូង
+ ក្លោងទ្វារនៃព្រះរាជវាំង
+ ប្រាសាទភ្នំជីសូរ
+ ប្រាសាទចៅស្រីវិបុល
៧. រចនាបថបាពួន(ពាក់កណ្តាលទី២នៃគ.ស.វទី១១)
- ស្ថាបត្យកម្មៈ ការកសាងប្រាសាទភ្នំរឹតតែមានការរីកចម្រើនឡើង។
- សសរពេជ្រៈ មានការរីនចម្រើន។
- រូបបដិមាៈ ពុំខុសពររចនាបថឃ្លាំងឡើយ។
- ប្រាសាទរាប់បញ្ចូលក្នុងរចនាបថនេះមាន៖
+ ប្រាសាទបាពួន
+ ប្រាសាទមេបុណ្យខាងជើង
+ ប្រាសាទវត្តខ្នារ។
៨. រចនាបថអង្គរវត្ត(ពាក់កណ្តាលទី១ នៃគ.ស.វទី១២)
- ស្ថាបត្យកម្មៈ បានរីកចំរើនឡើងដល់កំពូល។ តួប្រាសាទសាងពីថ្មភក់ទាំងអស់។
- រូបបដិមាៈ រូបទេវតា ឬទេពអប្សរឈររេរាំ ញញឺមប្រិមបប្រិយ។ រូបទេពអប្បរមានច្រើន ហើយមានកាយវិការខុសៗគ្នាទាំងអស់។ មានព្រះពុទ្ធរូបច្រើន។
- ប្រាសាទរាប់បញ្ចូលក្នុងរចនាបថនេះមាន៖
+ ប្រាសាទបឹងមាលា
+ ប្រាសាទព្រះបាលិលេយ្យ
+ ប្រាសាទជាកំពូលប្រាសាទបាគង
+ ប្រាសាទពិម៉ាយ
+ប្រាសាទព្រះពាន់(កំពង់ស្វាយ)
+ ប្រាសាទចៅសាយទេវតា
+ ប្រាសាទធម៏នន្ច
+ ប្រាសាទអង្គរវត្ត
+ ប្រាសាទបន្ទាយស្រី
+ ប្រាសាទវត្តអធ្វា
៩. រចនាបថបាយ័ន(ពាក់កណ្តាលពី២ នៃគ.ស.វទី១២និងដើមគ.ស.វទី១)
- ស្ថាបត្យកម្មៈ ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរបានចុះអន់ថយបន្តិច។ ថ្មមិនសូវមានគុណភាពល្អដូចមុន។
- រូបបដិមាៈ ការរចនារូបបដិមា មានការរីកចម្រើន។ គេមិនសូវគិតពីរាងរៅទេ គេខំតែផ្ចិតផ្ចង់តែទឹកមុខ។
- ប្រាសាទគេរាប់បញ្ចូលក្នុងរចនាបថនេះមាន៖
+ ប្រាសាទតាព្រហ្ម
+ ប្រាសាទបន្ទាយក្តី
+ ប្រាសាទព្រះខាន់
+ ប្រាសាទនាគពន្ធ
+ លំពែងនិងខ្លោងខ្លាទាំង៥នៃអង្គរធំ
+ ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ
+ ប្រាសាទបាយ័ន
+ ប្រាសាទតាព្រហ្ម(បាទី)
+ ប្រាសាទវត្តនគរ
+ ប្រាសាទព្រះលាន ។
