សំណួរ-ចម្លើយ ច្បាប់ (ភាគ១)

សំណួរ

១- តើវិធានការបង្ការ និង វិធានការទប់ស្កាត់ ខុសគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច? ចូរឲ្យឧទាហរណ៍?

២- តើក្រសួងស្ថាប័នណាខ្លះមាននីតិសម្បទាជាមន្ត្រីនគរបាលយុត្តិធម៌​ ? ចូររៀបរាប់ ។

៣- តើគោលការណ៍ឯកត្តកម្មនៃការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌមានន័យដូចម្តេច ?

៤- តើទំនាស់ផលប្រយោជន៍មានន័យដូចម្តេច ? ចូរផ្តល់ឧទាហរណ៍ ?

៥- ចូរឲ្យនិយមន័យអំពីអ្នកផ្តើមគំនិត ចារី សហចារី និងអ្នកសមគំនិត ក្នុងបទល្មើស ព្រហ្មទណ្ឌមួយ?

ចម្លើយ

១- ប្រសិនបើយើងពិនិត្យមើលអំពីខ្លឹមសារទាំងមូលនៃច្បាប់ស្តីពីការប្រឆាំងនឹងអំពើពុករលួយ យើងឃើញនូវវីធានការចំនួន ០២ (ពីរ) គឺ វិធានការបង្ការ និង វិធានការទប់ស្កាត់។ វិធានការទាំងពីរនេះ ក៏មានចែងក្នុងអនុសញ្ញាអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីការប្រឆាំងអំពើពុករលួយ ចុះថ្ងៃទី០១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៨ ផងដែរ។ ដើម្បីស្វែងយល់អំពីចំណុចខុសគ្នានៃវិធានការទាំងពីរ យើងនឹងសិក្សាអំពីវិធានការនីមួយៗ ដូចតទៅ ៖

• វិធានការបង្ការ១

វិធានការបង្ការ សំដៅដល់គោលនយោបាយប្រឆាំងនឹងអំពើពុករលួយរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ដែលជំរុញឲ្យមានការចូលរួមរបស់សង្គម ហើយឆ្លុះបញ្ចាំងនូវគោលការណ៍នៃក្រិតក្រមច្បាប់ ការគ្រប់គ្រងកិច្ចការសាធារណៈ និងទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈត្រឹមត្រូវ សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ តម្លាភាព និងការទទួលខុសត្រូវ ។ វិធានការបង្ការនៅប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន បានដាក់ចេញជាគោលនយោបាយ និងតាមរយៈបទប្បញ្ញត្តិច្បាប់ជាធរមាន ។ ឧទាហរណ៍ ៖ វិធានការបង្ការជាគោលនយោបាយនាពេលថ្មីៗកន្លងទៅនេះ ក្រសួងអប់រំយុវជន និងកីឡា បានបញ្ច្រៀបកម្មវិធីអប់រំពាក់ព័ន្ធនឹងការប្រឆាំងនឹងអំពើពុករលួយសម្រាប់កម្មវិធីសិក្សាចាប់ពីថ្នាក់ទី៦ ដល់ថ្នាក់ទី១២ ។ ឧទាហរណ៍ ៖ វិធានការបង្ការតាមរយៈបទប្បញ្ញត្តិច្បាប់ជាធរមានច្បាប់ស្តីពីការប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងក្រមព្រហ្មទណ្ឌ បានបញ្ញត្តិអំពីបទល្មើសពុករលួយ ដែលជាវិធានការបង្ការ ដែលស្របនឹងទ្រឹស្តី “គ្មានជនណាម្នាក់មិនដឹងមិនលឺអំពីច្បាប់ទេ” ។ ដូច្នេះ កាលណាមានច្បាប់ជាធរមាន មានន័យថា ពលរដ្ឋទាំងអស់ត្រូវដឹងអំពីច្បាប់នោះ ។

• វិធានការទប់ស្កាត់

វិធានការទប់ស្កាត់ សំដៅដល់សកម្មភាពចូលរួម ឬសហការរវាងអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយជាមួយស្ថាប័ន្ធពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីទប់ស្កាត់ការកើតមានឡើងនូវអំពើពុករលួយ ប្រសិនបើគ្មានការចូលរួមពីអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយទេ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត អង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយមិនមែនចេះតែចូលរួមសកម្មភាពទប់ស្កាត់នោះទេ លុះត្រាតែបញ្ហានោះ ជារឿងបច្ចុប្បន្នភាពដែលសាធារណៈជនយល់ថានឹងមានអំពើពុករលួយកើតឡើង ប្រសិនបើគ្មានការទប់ស្កាត់នោះទេ ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ការចូលរួមសង្កេតការណ៍នៃការប្រឡងនានា ។ ចាប់តាំងពីសម័យប្រឡងថ្នាក់ទី១២ ឆ្នាំសិក្សា ២០១៣-២០១៤ រហូតដល់ ឆ្នាំសិក្សា ២០១៤-២០១៥ កន្លងទៅនេះ វត្តមានរបស់អង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយបានអនុវត្តវិធានការទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយនៅថ្ងៃប្រឡង ដោយសហការជាមួយក្រសួងអប់រំយុវជន និងកីឡា ។ ប្រសិនបើគ្មានវត្តមានអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយទេនោះ សាធារណៈជនប្រាកដជាគិតថានឹងមានអំពើពុករលួយកើតឡើងនៅថ្ងៃប្រឡង ។ យើងក៏ឃើញមានវត្តមានរបស់អង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ បានចូលរួមសង្កេតការណ៍នៃការប្រឡង ជ្រើសរើសសិស្សក្រឡាបញ្ជីជំនាន់ទី៤ និងសិស្សចៅក្រមជំនាន់ទី៧ នៃសាលារាជបណ្ឌិតសភាវិជ្ជាជីវៈតុលាការ ក្នុងអំឡងឆ្នាំ២០១៥ និងឆ្នាំ២០១៦ កន្លងទៅថ្មីៗនេះផងដែរ។

២- ដើម្បីឲ្យមន្រ្តីរាជការនៃក្រសួងស្ថាប័នណាមួយអាចក្លាយជាមន្រ្តីនគរបាលយុត្តិធម៌បាន លុះត្រាតែមានច្បាប់ពិសេសបានប្រគល់នីតិសម្បទាជាមន្រ្តីនគរបាលយុត្តិធម៌ ។ ដោយសារតែការទទួលបាននូវនីតិសម្បទា តាមរយៈច្បាប់ពិសេសមានចំនួនច្រើន យើងគ្រាន់តែលើកយកច្បាប់ចំនួន ០៣ (បី) មកធ្វើជាកម្មវត្ថុនៃការបកស្រាយប៉ុណ្ណោះរួមមាន៖

• ទីមួយ ៖ មាត្រា ១០ នៃច្បាប់ស្តីពីការទប់ស្កាត់អំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារ និងកិច្ចការពារជនរងគ្រោះ បានផ្តល់នូវនីតិសម្បទាជាមន្រ្តីនគរបាលយុត្តិធម៌ទៅឲ្យមន្រ្តីនៃក្រសួងកិច្ចការនារីដែលបម្រើការងារលើវិស័យនេះ អាចក្លាយជាមន្រ្តីនគរបាលយុត្តិធម៌ក្នុងគោលដៅទប់ស្កាត់អំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារ និងការពារជនរងគ្រោះ ។
• ទីពីរ ៖ មាត្រា ៧៦ និង ៧៧ នៃច្បាប់ស្តីពីព្រៃឈើ បានផ្តល់នូវនីតិសម្បទាជាមន្រ្តីនគរបាលយុត្តិធម៌ទៅឲ្យមន្រ្តីរដ្ឋបាលព្រៃឈើនៃក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខា ប្រមាញ់ និងនេសាទ អាចក្លាយជាមន្រ្តីនគរបាលយុត្តិធម៌ ក្នុងការស៊ើបអង្កេតបទល្មើសព្រៃឈើ និងចងក្រងសំណុំរឿងបញ្ជូនទៅតុលាការ ។
• ទីបី ៖ មាត្រា ២៣ និង ២៥ នៃច្បាប់ស្តីពីការប្រឆាំងនឹងអំពើពុករលួយ បានផ្តល់នូវនីតិសម្បទាជាមន្រ្តីនគរបាលយុត្តិធម៌ទៅឲ្យប្រធាន អនុប្រធាន និង មន្រ្តីនៃអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ អាចក្លាយជាមន្រ្តីនគរបាលយុត្តិធម៌ ក្នុងការស៊ើបអង្កេតបទល្មើសពុករលួយរហូតដល់ចប់ និងចងក្រងសំណុំរឿងបញ្ជូនទៅតុលាការ ។

៣- គោលការណ៍ឯកត្តកម្មនៃការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ សំដៅដល់ការទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើផ្ទាល់ខ្លួន ។ “អំពើផ្ទាល់ខ្លួន” មានន័យថា បើបុគ្គលណាម្នាក់ជាអ្នកប្រព្រឹត្តបទល្មើស ដូច្នេះបុគ្គលនោះជាអ្នកទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ ។ ករណីបែបនេះគឺខុសពីរឿងក្តីរដ្ឋប្បវេណី មានន័យថាក្នុងរឿងរដ្ឋប្បវេណី ច្បាប់អនុញ្ញាតឲ្យអ្នកដទៃទទួលខុសត្រូវជំនួសបាន ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ អ្នកណាជាអ្នកប្រព្រឹត្តបទល្មើស អ្នកនោះគឺជាអ្នកទទួលខុសត្រូវដែលភាសាខ្មែរយើងនិយាយយ៉ាងសាមញ្ញថា “អ្នកណាធ្វើ អ្នកនោះទទួល” ហេតុនេះមិនអាចឲ្យអ្នកដទៃចូលទៅទទួលទោសជំនួសទេ ទោះបីទោសនោះជាទោសប្រភេទអ្វីក៏ដោយ ។ ដើម្បីងាយយល់ យើងសូមលើកឧទាហរណ៍ ៖ មូលទោស គឺ​ទោសដាក់ពន្ធនាគារ និងទោសពិន័យជាប្រាក់ ។ ប្រសិនបើជននោះត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារ គឺច្បាប់មិនអនុញ្ញាតឲ្យអ្នកដ៏ទៃចូលទៅទទួលរងទោសជំនួសឲ្យទណ្ឌិតនោះទេ ។ សូម្បីតែការបង់ប្រាក់ពិន័យ ក៏ច្បាប់មិនអនុញ្ញាតឲ្យអ្នកដ៏ទៃទៅបង់ប្រាក់ជំនួសដែរ ព្រោះគោលបំណងនៃទោសព្រហ្មទណ្ឌដែលមានគោលដៅធ្វើឲ្យជននោះខ្លាចរអារ និងដើម្បីបង្ការដល់សាធារណជន ។ ដូច្នេះការដាក់ទណ្ឌកម្ម គឺធ្វើឲ្យទណ្ឌិតមានអារម្មណ៍មួយទទួលរងថាអ្វីដែលគាត់ប្រព្រឹត្តគឺខុស ហើយនៅពេលខុស តើគាត់បានទទួលរងនូវផលវិបាកអ្វីខ្លះ ចំពោះផ្ទាល់ខ្លួនឯងជាដើម ។

៤- យោងតាមមាត្រា ៤ ចំណុច១១ នៃច្បាប់ស្តីពីការប្រឆាំងអំពើពុករលួយបានឲ្យនិយមន័យថា “ទំនាស់ផលប្រយោជន៍ មានន័យថា ផលប្រយោជន៍ជាទឹកប្រាក់ ផលប្រយោជន៍នយោបាយ ផលប្រយោជន៍សម្រាប់គ្រួសារ ឬផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ដែលអាចមានឥទ្ធិពលលើទង្វើរបស់ជនណាម្នាក់ ក្នុងការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចជាផ្លូវការបស់ខ្លួន ។ ឧទាហរណ៍ ៖ មេធាវី “ក” ជាអន្តរការី (រត់ការ) ឲ្យកូនក្តីរបស់ខ្លួនឈ្មោះ “ខ” រួចផុតពីការឃុំខ្លួនរបស់ ចៅក្រមស៊ើបសួរឈ្មោះ “គ” ជាថ្នូរនឹងប្រាក់ចំនួន ៣០០០ (បីពាន់) ដុល្លាអាមេរិក ។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលចៅក្រមស៊ើបសួរសម្រេចឲ្យជនត្រូវចោទ “ខ” រួចផុតពីការឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្ន ចៅក្រមស៊ើបសួរ និងមេធាវី មិនបានចែកផលប្រយោជន៍ឲ្យព្រះរាជអាជ្ញានោះទេស្រាប់តែពេលចេញដីកាសម្រេចឲ្យនៅក្រៅឃុំ ព្រះរាជអាជ្ញាបានដឹងអំពីផលប្រយោជន៍នេះ ព្រះរាជអាជ្ញាប្តឹងឧទ្ធរណ៍ ព្រោះកាលណាមានបណ្តឹងឧទ្ធរណ៍របស់ព្រះរាជអាជ្ញា ជនត្រូវចោទ “ខ” មិនអាចចេញក្រៅឃុំភ្លាមនោះទេ គឺ ត្រូវរង់ចាំឲ្យសភាស៊ើបសួរជាអ្នកសម្រេចជាមុនសិន ។

តាមអង្គហេតុខាងលើ យើងទាញបាន ៖

ក. ប្រាក់ចំនួន ៣០០០ (បីពាន់) ដុល្លាអាមេរិក ជាផលប្រយោជន៍ជាទឹកប្រាក់ ។

ខ. ការប្តឹងរបស់ព្រះរាជអាជ្ញា ជាទង្វើដែលមានឥទ្ធិពលលើជនត្រូវចោទ ដោយរក្សាការឃុំខ្លួនបន្ត ។

គ. ការសម្រេចប្តឹង ឬមិនប្តឹងរបស់ព្រះរាជអាជ្ញា ជាកាតព្វកិច្ចក្នុងការត្រួតពិនិត្យគ្រប់សេចក្តីសម្រេច របស់ចៅក្រមស៊ើបសួរ ដើម្បីការពារប្រយោជន៍សាធារណៈ ។

ដូច្នេះ ធាតុផ្សំនៃ “ទំនាស់ផលប្រយោជន៍” ត្រូវបានបំពេញយោងតាមអង្គហេតុខាងលើ ។

៥- និយមន័យនៃពាក្យ ៖ តាមអត្ថបទច្បាប់ (ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ) ។

• ចារី ៖ ត្រូវចាត់ទុកជាចារី ចំពោះបុគ្គលណាដែលបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសដែលត្រូវចោទប្រកាន់ ។ ត្រូវចាត់ទុកជាចារីផងដែរ ចំពោះបុគ្គលដែលប៉ុនប៉ងប្រព្រឹត្តបទល្មើសឧក្រិដ្ឋ ឬក្នុងករណីដែលច្បាប់បានចែងទុកចំពោះបទមជ្ឈិម (មាត្រា ២៥) ។ ចារីនៃបទល្មើស គឺជាជនដែលបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសដោយផ្ទាល់ដៃ ឬ ជនដែលបានប៉ុនប៉ង ប្រព្រឹត្តបទល្មើសដោយផ្ទាល់ដៃ (តាមន័យសាមញ្ញ) ។
• សហចារី ៖ ត្រូវចាត់ទុកជាសហចារី កាលណាមានបុគ្គលច្រើននាក់ បានព្រមព្រៀងប្រព្រឹត្ដបទល្មើសរួមគ្នាដោយផ្ទាល់ ។ ត្រូវចាត់ទុកជាសហចារីផងដែរ កាលណាមានបុគ្គលច្រើននាក់បានព្រមព្រៀង ប៉ុនប៉ងប្រព្រឹត្ដបទឧក្រិដ្ឋ ឬបទមជ្ឈិមដោយផ្ទាល់ក្នុងករណីដែលច្បាប់បានចែងទុក (មាត្រា ២៦) ។ សហចារីនៃបទល្មើស គឺជាជនដែលបានចូលរួមប្រព្រឹត្តដោយផ្ទាល់ជាមួយចារី ហើយស្ថិតក្នុងកាលៈទេសៈ និង ទីកន្លែងតែមួយជាមួយចារី (តាមន័យសាមញ្ញ) ។
• អ្នកផ្ដើមគំនិត ៖ ត្រូវចាត់ទុកជាអ្នកផ្ដើមគំនិតក្នុងបទឧក្រិដ្ឋ ឬបទមជ្ឈិមចំពោះបុគ្គលណាដែល ៖

- ជំរុញឱ្យប្រព្រឹត្ដបទឧក្រិដ្ឋ ឬបទមជ្ឈិមនោះ តាមការណែនាំ ឬការបញ្ជា ។

- បង្កឱ្យមានបទឧក្រិដ្ឋ ឬបទមជ្ឈិមនោះ ដោយផ្ដល់អំណោយ ដោយការសន្យា ឬការគំរាមកំហែង ការញុះញង់ ការលួងលោម ឬក៏ដោយការរំលោភអាជ្ញា ឬ អំណាចរបស់ខ្លួន (មាត្រា ២៨) ។

• អ្នកសមគំនិត ៖ ត្រូវចាត់ទុកជាអ្នកសមគំនិតក្នុងបទឧក្រិដ្ឋ ឬបទមជ្ឈិម ចំពោះបុគ្គលណា ដែលជួយសម្រួល ដោយចេតនា ដល់ការប៉ុនប៉ង ឬការសម្រេចបទឧក្រិដ្ឋ ឬ បទមជ្ឈិមនោះ ដោយផ្ដល់ជំនួយ ឬការឧបត្ថម្ភរបស់ខ្លួន (មាត្រា ២៩) ។

តភាគ