វិញ្ញាសាវប្បធម៌,ប្រឡងប្រណាំងប្រជែងការយល់ដឹងពីសិទ្ធិមនុស្ស ( វិញ្ញាសាទី ៣៥ )

សំណួរ

១. តើករណីយកិច្ចជាអ្វី ? សិទ្ធិនិងករណីយកិច្ចមានទំនាក់ទំនងគ្នាដូចម្តេចខ្លះ ? ចូរលើកឧទាហរណ៍ពីទំនាក់ទំនងរវាងសិទ្ធិនិងករណីយកិច្ច ។

២. តើមនុស្សម្នាក់ៗត្រូវមានន័យទំនួលខុសត្រូវផ្នែកអ្វីខ្លះ ?

៣. តើការទទួលខុសត្រូវផ្នែកសង្គមចែកកំហុសជាប៉ុន្មាន ? អ្វីខ្លះ ?

៤. តើទំនួលខុសត្រូវផ្នែកសីលធម៌ និងទំនួលខុសត្រូវផ្នែកសង្គមមានលក្ខណៈខុសត្រូវគ្នាដូចម្តេចខ្លះ ?

៥. ហេតុអ្វីបានជាតួនាទី និងការទទួលខុសត្រូវរបស់ពលរដ្ឋជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់នៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ?

ចម្លើយ

១. ករណីយកិច្ច  ជាលក្ខណៈដែលតម្រូវមកលើកំណត់ចិត្តដោយសេរីរបស់មនុស្ស ។ គេអាចនិយាយម៉្យាងទៀតថា ករណីយកិច្ច ជាភារកិច្ច ឬការងារដែលត្រូវធ្វើ ។ សិទ្ធិ  ជាអំណាចដែលមនុស្សទទួលបានពីធម្មជាតិ និងអ្វីៗដែលមនុស្សត្រូវតែមានជាចាំបាច់សម្រាប់រស់នៅឱ្យបានសមរម្យ និងមានសេចក្តីថ្លៃថ្នូរជាមនុស្ស ។ ទំនាក់ទំនងរវាងសិទ្ធិ និងករណីយកិច្ច ៖​

• សិទ្ធិ និងករណីយកិច្ច ជាទិដ្ឋភាពពីរដែលបំពេញឱ្យគ្នា និងធ្វើជាមូលដ្ឋានដទៃ ហើយករណីយកិច្ចដែលអ្នកដទៃបំពេញឱ្យយើងជាចម្លើយតបនឹងសិទ្ធិរបស់យើង ។
• សិទ្ធិ និងករណីយកិច្ច ត្រូវតែមានទំនាក់ទំនងជាមួយគ្នា ហើយដើរទន្ទឹមគ្នាជានិច្ចមិនអាចនៅដាច់ពីគ្នាបានទេព្រោះថា កាលណាយើងមានករណីយកិច្ចចាំបាច់ត្រូវតែមានសិទ្ធិមួយសមស្របដូចនេះ
• បើមានតែសិទ្ធិខ្វះករណីយកិច្ច គឺអនាធិបតេយ្យ
• បើមានតែករណីយកិច្ចខ្វះសិទ្ធិ គឺជារបបផ្តាច់ការ
• បើមានទាំងសិទ្ធិ មានករណីយកិច្ច គឺជាប្រជាធិបតេយ្យ ។

ឧទាហរណ៍

• សិស្សមានសិទ្ធិសំណូមពរ ឬស្នើរឱ្យគ្រូពន្យល់ចំណុចណាមួយនៃមេរៀនដែលមិនទាន់យល់ឱ្យគ្រូពន្យល់ម្តងទៀត ឯគ្រូមានករណីយកិច្ចរបស់គ្រូឆ្លើយតបនឹងសិទ្ធិរបស់សិស្ស(នេះជាករណីយកិច្ចរបស់គ្រូឆ្លើយតបនឹងសិទ្ធិរបស់សិស្ស)
• គ្រូមានសិទ្ធិដាក់លំហាត់ ឬបញ្ហាឱ្យសិស្សបំពេញកិច្ចការអ្វីមួយ ។ សិស្សឆ្លើយសំណួររបស់គ្រូដើម្បីបំពេញករណីយកិច្ចជូនគ្រូ (ករណីយកិច្ចរបស់សិស្សបំពេញឱ្យគ្រូ គឺជាចម្លើយតបនឹងសិទ្ធិរបស់គ្រូ) ។

២. មនុស្សម្នាក់ៗត្រូវមានន័យទំនួលខុសត្រូវពីរយ៉ាងគឺ ៖

ក. ទំនួលខុសត្រូវផ្នែកសីលវិជ្ជា  ជាការទទួលត្រូវចំពោះសីលញាណ ឬវិចារណញាណរបស់ខ្លួនផ្ទាល់ ។ ឧ. វិប្បដិសារីនៅពេលខ្លួនប្រព្រឹត្តខុសលើអ្វីមួយ ។ អ្នកដទៃមិនបានឃើញ មិនបានដឹង តែវិចារណញាណយើងជាអ្នកដឹងឮហើយស្តីបន្ទោសខ្លួនឯងដោយខ្លួនឯង ។

ខ. ទំនួលខុសត្រូវផ្នែកសង្គម  ជាការទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់សង្គមនៅពេលដែលយើងប្រព្រឹត្តល្មើសច្បាប់ គឺត្រូវទទួលការវិនិច្ឆ័យពីតុលាការ ឬពីអជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច ។

៣. ការទទួលខុសត្រូវផ្នែកសង្គមចែកកំហុស ២ យ៉ាងគឺ

• កំហុសរដ្ឋប្បវេណី ៖ ជាកំហុសដែលតំរូវអោយមានការចេញសងនូវការខូចខាតតែមិនចំពោះថាអ្នកណាប្រព្រឹត្ត អ្នកនោះត្រូវតែសងនោះទេ ។ អ្នកដទៃ ឬអ្នកអាណាព្យាបាល អាចចេញសងជំនួសអ្នកប្រព្រឹត្តខុស ក្នុងរូបភាពជួសជុលការខូចខាត ឬជាជំងឺចិត្ត ។ ឧទាហរណ៍ ឆ្កែយើងខាំគេយើងជាម្ចាស់ត្រូវចេញថ្លៃព្យាបាលនិងជំងឺចិត្តឱ្យគេ ។
• កំហុសព្រហ្មទណ្ឌ ៖ ជាកំហុសដែលមានលក្ខណៈជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌដែលធ្វើឱ្យមានរបូសស្នាមរហូតដល់មានការប្រមាថជីវិតឬសមា្លប់ជីវិត ។ ក្រៅពីនេះនៅមានករណីជាច្រើនទៀតដែលចាត់ចូលក្នុងបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ ដូចជាករណីលួចប្លន់ការជួញដូរភេទចាប់រំលោភលួចទ្រព្យសម្បត្តិជាតិ ។ បទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌតម្រូវទៅលើអ្នកប្រព្រឹត្តត្រូវតែទទួលទោសក្នុងករណីជានីតិជន ។ បទល្មើសធ្ងន់ធ្ងរឈានដល់ការសម្លាប់ជីវិតហៅថា បទឧក្រិដ្ឋ ។

៤.   ទំនួលខុសត្រូវផ្នែកសីលធម៌ និងទំនួលខុសត្រូវផ្នែកសង្គមមានលក្ខណៈខុសត្រូវគ្នាត្រង់ ៖

ក. ទំនួលខុសត្រូវផ្នែកសីលធម៌

• ការទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខសីលញាណរបស់ខ្លួន
• ជាការដាក់ទណ្ឌកម្មលើ ឬរបស់វិចារណញាណខ្លួនឯង
• គ្មានការបង្ខិតបង្ខំពីបរិស្ថានខ្លួនទេ គឺមានការយោគយល់
• ការភ្ញាក់រលឹកដោយសម្បជញ្ញៈខ្លួនឯង
• តម្រូវឱ្យមានញាណគ្រប់គ្រាន់(មិនមែនជាជនវិកលចរិត)
• ស្គាល់កុសល អកុសល និងសេរីភាពផង
• ចែកចេញជាពីរ គឺទំនួលខុសប្រកបដោយវិចារណញាណ និងខ្វះវិចារណញាណ
• គ្មានការកម្រិតទម្ងន់ទោស (ស្រាល ធ្ងន់) អ្នកប្រព្រឹត្តខុស មានវិប្បដិសារី

ខ. ទំនួលខុសត្រូវផ្នែកសង្គម

• ជាការទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខតុលាការ (ច្បាប់សង្គម) 
• ជាការដាក់ពិន័យ ឬទណ្ឌកម្មពីច្បាប់សង្គម
• គ្មានការយោគយល់
• មានការកម្រិតទោសកំហុសពីរផ្នែកគឺ រដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌ ។
• អ្នកប្រព្រឹត្តខុស ត្រូវទទួលទោសតាមច្បាប់ជាធរមាន ដូចជា សងសំណង ឬត្រូវជាប់ពន្ធនាគារ ។

៥. បានជាតួនាទី និងការទទួលខុសត្រូវរបស់ពលរដ្ឋជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់នៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ប្រសិនបើមនុស្សគ្មានការទទួលខុសត្រូវនោះទេសង្គមមួយ និងមិនអាចរីកចម្រើនបានឡើយហើយក៏ធ្វើឱ្យសង្គមមានភាពអនាធិបតេយ្យ ។ ដូចនេះលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក៏មិនអាចដំណើរការបានល្អប្រសើរដែរ ។