វិញ្ញាសាវប្បធម៌,ប្រឡងប្រណាំងប្រជែងការយល់ដឹងពីសិទ្ធិមនុស្ស ( វិញ្ញាសាទី ៣៦ )

សំណួរ

១. តើរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាអ្វី ? ច្បាប់ជាអ្វី ? ហេតុអ្វីបានជាគេបង្កើតច្បាប់ ? សិទ្ធិជាអ្វី ? ហើយច្បាប់ និងសិទ្ធិខុសគ្នាដូចម្តេច ? ចូររាប់ច្បាប់របស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាឱ្យបានចំនួនយ៉ាតិច ៥ ។

២. ចូររៀបរាប់បទល្មើសដែលទាក់ទងនឹងទំនួលខុសត្រូវផ្នែករដ្ឋប្បវេណីឱ្យបានចំនួន ៥ និងផ្នែកព្រហ្មទណ្ឌឱ្យបាន ១០ ។

៣. ដូចម្តេចដែលហៅថា ច្បាប់ ? ច្បាប់ធម្មជាតិ ? ច្បាប់អមតៈ ? ច្បាប់វិជ្ជមាន ?

៤. ចូរលើកឡើងពីវិសាលភាព និងសមត្ថកិច្ចរបស់សាលាជំរះក្តីនីមួយៗក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ។

ចម្លើយ

១. រដ្ឋធម្មនុញ្ញ (រដ្ឋ + ធម្ម + នុញ្ញ)

• រដ្ឋ ៖ សំដៅដល់ប្រទេស ដែនដី រាស្រ្ត ប្រជាជន
• ធម្ម ៖ ច្បាប់ ទ្រឹស្តី សភាវៈទ្រទ្រង់
• នុញ្ញ ៖ ពេញលេញ គ្រប់គ្រាន់

       ដូចនេះ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺជាទ្រឹស្តីដែលពេញលេញ គ្រប់គ្រាន់របស់រដ្ឋឬជាគោលការណ៍គ្រឹះដែលចែងជាគោលៗ ជាច្បាប់កំពូលរបស់រដ្ឋដែលមានអាទិភាពជាងគេ ។ បើតាមវចនានុក្រមសម្តេចសង្ឃរាជ ជួនណាត រដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺជាច្បាប់បញ្ញត្តិសម្រាប់ប្រទេសនីមួយៗ ជាច្បាប់ទុកជាគោលចារឹកក្នុងការគ្រប់គ្រងរដ្ឋនីមួយៗ ដែលសភាបានបញ្ញត្តិ តែងតាំងឡើង ។

ច្បាប់ គឺជាបទបញ្ញត្តិមួយ ដែលគេបានកំណត់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ កំណត់ដោយរដ្ឋ មានភាពទៀតទាត់ និងត្រឹមត្រូវសម្រាប់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋក្នុងសង្គមនីមួយៗ ត្រូវតែគោរពតាម ។ ច្បាប់នៃសង្គមនីមួយៗអាចមានភាពផ្សេងៗគ្នាទៅតាមការជាក់ស្តែងរបស់សង្គមនោះ ។ បានជាគេបង្កើតច្បាប់មានបំណងប្រាថ្នាចង់ឱ្យប្រជាជនទាំងអស់ត្រូវតែអនុវត្តតាម និងសម្រាប់ដាក់ទណ្ឌកម្មអ្នកដែលប្រព្រឹត្តខុសច្បាប់សង្គម និងច្បាប់រដ្ឋ ។

សិទ្ធិ គឺជាអំណាចពិសេសរបស់មនុស្សការពារខ្លួនពីការរំលោភបំពាននៃអ្នកដទៃ និងអាចឱ្យមនុស្សធ្វើនេះ ឬធ្វើនោះក្នុងករណីស្របច្បាប់ ។ ម៉្យាងទៀតសិទ្ធិ គឺ ជាកេតនភ័ណ្ឌដ៏ពីសិទ្ធិដែលធម្មជាតិផ្តល់ឱ្យមនុស្សមានលក្ខណៈខ្ពស់ដាច់អំពីសត្វ ។ បើគ្មានសិទ្ធិទេមនុស្សមិនខុសពីសត្វឡើយហើយមិនអាចរស់បានផងក៏មាន ។ ច្បាប់ និងសិទ្ធិមានលក្ខណៈខុសគ្នា ៖

• ច្បាប់ កើតឡើងដោយមនុស្សជាអ្នកបង្កើត (អង្គការនីតិបញ្ញត្តិ) ។ច្បាប់មានលក្ខណៈបង្ខំឱ្យមនុស្សត្រូវតែគោរពតាម ។ ច្បាប់ការពារសិទ្ធិសេរីភាពរបស់មនុស្សឱ្យដើរស្របគ្នាកុំឱ្យបំពានលើគ្មាន ។ អ្នកដែលប្រព្រឹត្តល្មើសច្បាប់ត្រូវផ្តន្ទាទោសតាមកម្រិតស្រាល ឬធ្ងន់ ។
• សិទ្ធិមានស្រាប់តាំងពីធម្មជាតិ មនុស្សគ្រប់រូបសុទ្ធតែមានសិទ្ធិទាំងអស់ ។ សិទ្ធិមានតម្លៃស្មើៗគ្នាគ្មាននរណាមានសិទ្ធិច្រើនជាងនរណាទេ ហើយក៏គ្មាននរណាមានសិទ្ធិសំបូរហូរហៀចែកឱ្យទៅនរណាដែរ ។ មនុស្សទាំងអស់មិនអាចប្រើសិទ្ធិរបស់ខ្លួនហួសពីក្របខ័ណ្ឌសីលធម៌ និងច្បាប់សង្គមបានឡើយ​។ សិទ្ធិរបស់ជនគ្រប់រូបត្រូវដើរតាមគន្លងមួយស្របគ្នាដែលមានច្បាប់ជាអ្នកកំណត់ ។បើហួសក្របខ័ណ្ឌនៃច្បាប់កំណត់ និងត្រូវប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិ ឬផលប្រយោជន៍អ្នកដទៃ ដែលគេហៅថា រំលោភសិទ្ធិ  ។ ច្បាប់នៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាមានដូចជា ៖

• ច្បាប់សាធារណៈ
• ច្បាប់ឯកជន
• ច្បាប់ភូមិបាល
• ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍
• ច្បាប់ការពារព្រៃឈើ
• ច្បាប់ប្រឆាំងអំពើជួញដូរមនុស្ស
• ច្បាប់ឯកព័ន្ធភាព
• ច្បាប់សារព័ត៌មាន
• ច្បាប់ការងារ
• ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ
• ច្បាប់ចរាចរណ៍ ។

២. បទល្មើសដែលទាក់ទងនឹងទំនួលខុសត្រូវផ្នែករដ្ឋប្បវេណីនិងព្រហ្មទណ្ឌគឺ ៖

ក. ទំនួលខុសត្រូវផ្នែករដ្ឋប្បវេណី

• ទំនួលខុសត្រូវផ្នែករដ្ឋប្បវេណី នៅពេលជនល្មើសត្រូវបានច្បាប់បង្ខំឱ្យសងការខូតខាត ជំងឺចិត្ត ចំពោះអំពើដែលខ្លួនប្រព្រឹត្តទៅលើអ្នកដទៃ ។

រំលោភកិច្ចសន្យាមាន

• មិនបានបំពេញកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួន ត្រូវច្បាប់បង្ខំឱ្យបំពេញកិច្ចការឡើងវិញតាមកិច្ចសន្យា
• ខ្ចីប្រាក់គេ ត្រូវសងគេ ខ្ចីរបស់គេ ត្រូវសងវិញ ។

ប៉ះពាល់ទ្រព្យសម្បត្តិ

• ធ្វើឱ្យមានការខូតខាតទ្រព្យសម្បត្តិគេ ត្រូវសងគេ ឬជួសជុសឡើងវិញ ។

ទំនួលខុសត្រូវ

• ឆ្កែយើងខាំគេ ម្ចាស់ត្រូវចេញសងការព្យាបាល និងជំងឺចិត្ត
• ចៅកែប្រើកម្មមករ កម្មករទទួលរងគ្រោះថ្នាក់នៅពេលបំពេញការងារចៅកែត្រូវរ៉ាប់រងការព្យាបាល ។

ខ. ទំនួលខុសត្រូវផ្នែកព្រហ្មទណ្ឌ នៅពេលជនល្មើសប្រព្រឹត្តទោសកម្ម បទលហុ បទមជ្ឈឹម បទឧក្រិដ្ឋត្រូវបានគេប្តឹងទៅតុលាការ ។

បទលហុ

• បើកបរថយន្តល្មើសច្បាប់ចរាចរណ៍
• រំលោភលើសេចក្តីទុកចិត្ត បំពានកិច្ចសន្យា

បទមជ្ឈឹម

• លួចទ្រព្យសម្បត្តិគេ
• បង្កឱ្យមានរបួសស្នាម
• បំផ្លិចបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្តិអ្នកដទៃ​
• ប្រឆាំងនឹងប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរបស់រដ្ឋ
• ប្រឆាំងនឹងប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងនយោបាយរបស់រដ្ឋ
• ប្រឆាំងនឹងប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងវប្បធម៌
• ប្រឆាំង សម្លាប់ និងរំលោភបំពានជីវិត
• ប្រឆាំងនឹងសិទ្ធិកិត្តិយស និងសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ
• ប្រឆាំងរំលោភទ្រព្យសម្បត្តិឯកជន ។

៣.  ដែលហៅថា ច្បាប់ គឺជាបទបញ្ញត្តិមួយ ដែលគេបានកំណត់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ កំណត់ដោយរដ្ឋ មានភាពទៀតទាត់ និងត្រឹមត្រូវសម្រាប់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋក្នុងសង្គមនីមួយៗ ត្រូវតែគោរពតាម ។ ច្បាប់នៃសង្គមនីមួយៗអាចមានភាពផ្សេងៗគ្នាទៅតាមការជាក់ស្តែងរបស់សង្គមនោះ ។ បានជាគេបង្កើតច្បាប់មានបំណងប្រាថ្នាចង់ឱ្យប្រជាជនទាំងអស់ត្រូវតែអនុវត្តតាម និងសម្រាប់ដាក់ទណ្ឌកម្មអ្នកដែលប្រព្រឹត្តខុសច្បាប់សង្គម និងច្បាប់រដ្ឋ ។

ច្បាប់ធម្មជាតិ គឺជាច្បាប់មួយទាក់ទងយ៉ាងសំខាន់ទៅនឹងមនុស្សសត្វនិងអ្វីៗផ្សេងទៀតនៅក្នុងសកលលោកនេះ ។ ច្បាប់ធម្មជាតិ គឺជាច្បាប់មួយដែលប្រកាសឱ្យប្រើតាមរយៈពន្លឺនៃវិចារណញ្ញាណ ។

ច្បាប់អមតៈ គឺជាច្បាប់ដែលគេប្រកាសឱ្យប្រើជាអមតៈ ។

ឃ. ច្បាប់វិជ្ជមាន គឺជាច្បាប់មួយដែលគេប្រកាសឱ្យប្រើតាមរយៈហេតុការណ៍ (ស្ថានភាព) ឬព្រឹត្តិការណ៍ដែលមានសុភវិនិច្ឆ័យ ។ ឧទាហរណ៍ ការបង់ពន្ធ ការប្រើកម្លាំងទ័ព កិច្ចសន្យា ។ ល ។

៤. ក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ននេះមាន ៖

ក. តុលាការខេត្ត ក្រុង

វិសាលភាព​  គ្របដណ្តប់លើដែនដីខេត្ត ក្រុងរបស់ខ្លួនទាំងមូល ។

សមត្ថកិច្ច ៖

• ជំនុំជំរះគ្រប់រឿងក្តីដែលកើតឡើងក្នុងភូមិសាស្រ្តខេត្ត ក្រុងរបស់ខ្លួន ។

ជំនុំជំរះគ្រប់រឿងក្តីដែលគ្មានលក្ខណៈយោធាទោះបង្កដោយយោធិនក៏ដោយ ។

ចេញសាលក្រមបើកផ្លូវឧទ្ធរណ៍ ។

ខ. តុលាការយោធា

វិសាលភាព  គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃប្រទេសទាំងមូល ។

សមត្ថកិច្ច ៖

• ជំនុំជំរះរឿងក្តីមានលក្ខណៈយោធា បង្កឡើងដោយយោធិន
• ជំនុំជំរះរឿងក្តីដែលគ្មានលក្ខណៈយោធាទោះបង្កឡើងដោយយោធិន ក៏ដោយ ។
• ចេញសាលក្រមបើកផ្លូវឧទ្ធរណ៍ ។

គ. តុលាការឧទ្ធរណ៍

វិសាលភាព  លាតសន្ធឹងលើផ្ទៃប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូល ។

សមត្ថកិច្ច 

• ជំនុំជំរះរឿងក្តីឡើងវិញតែមិនបន្ថែមទំងន់ទោសទៅលើជនជាប់ចោទឡើយ ។
• ជំនុំជំរះតែក្នុងករណីមានបណ្តឹងឧទ្ធរណ៍មិនសុខចិត្តនឹងសាលាក្រមសាលាជំរះក្តីជាន់ទាប ។
• ចេញសាលដីការ ។

ឃ. តុលាការកំពូល

វិសាលភាព  លាតសន្ធឹងលើផ្ទៃប្រទេសទាំងមូល

សមត្ថកិច្ច ៖

• ជំនុំជម្រះក្តីតែក្នុងករណីមានបណ្តឹងសារទុក្ខមិនសុខចិត្តនឹងសាលដីការសាលាឧទ្ធរណ៍ ។
• ជំនុំជម្រះតែអង្គច្បាប់​មិនជុំនុំជំរះអង្គហេតុ អង្គសេចក្តីទេលើកលែងតែក្នុងករណីមួយចំនួន ដែលកំណត់ក្នុងច្បាប់ ។

ចេញសាលដីការ ។