តាមទស្សនៈពុទ្ធនិយមបានយល់ឃើញថាបញ្ហាកម្មផលមានទំនាក់ទំនងទៅនិងការវិលកើតស្លាប់ នៃសត្វលោក ។ តើទស្សសនៈនេះមានអត្ថន័យដូចម្តេច ? ហើយទ្រឹស្តីកម្មផលនេះសមស្របនិងវិទ្យាសាស្រ្តស្យង់ដែរឬទេ ? ព្រោះអ្វី ?

• នៅក្នុងលទ្ធិព្រាហ្មណ៍ៈ ភាវៈកើតឡើងដោយអទិទេពជាអ្នកបង្កើត ។ ចំណែកនៅក្នុងលទ្ធិព្រះពុទ្ធភាវៈកើតឡើងដោយខ្លួនឯង តាមច្បាប់ធម្មជាតិ ។ មនុស្សឬសត្វធាតុដែលនាំឲ្យកើតគឺខន្ធទាំងុំ៥ »រូបខន្ធ វេទនាខន្ធ សញ្ញាខន្ធ សង្ខាខន្ធ និងវិញ្ញាខន្ធ » ពោលគឺធាតុទាំងឡាយបានគួបផ្សំប៉ះទង្គិចគ្នាហើយកកើតជាសភាវៈថ្មីឡើង ។ ភាវៈដែលកើតឡើងបែបនេះរមែងមានកការប្រែប្រួលធាតុធំ ហើយទ្រុឌទ្រោមរួចរលត់ខន្ធទៅវិញ «ស្លាប់ » ។ រួចហើយកើតឡើងជាថ្មីទៀត «ជីវិតថ្មី » យ៉ាងនេះរៀងដរាបទៅ ។

​ក្នុងខណៈនេះចាត់ទុកការស្លាប់ជាខណៈមួយដែលខន្ធទាំង៥ត្រូវរលាយ ហើយចាត់ទុក​ការកើតជាខណៈមួយដែលខន្ធទាំង៥ផ្គុំផ្សំជាថ្មីឡើងវិញ ។​ខន្ធទាំង៥​ មនុស្សសត្វត្រូវរលត់​​លទៅវិញ​នៅពេលស្លាប់ជាការពិត ប៉ុន្តែនៅសល់ថាមពល​ឬចំហាយនៃខន្ធដែលប៉ះទង្គិចនូវធាតុឯទៀតបណ្តាលឲ្យកើតជារូបមួយឡើងទៀត ។ ថាមពលឬចំហាយចាស់នេះមាន​ឈ្មោះថាកម្មផលនេះឯង  ។

ដូចនេះ​ជិវីតចាស់មានទំនាក់ទំនង និងជីវីតថ្មី ។ ជីវិតចាស់ និងជីវីតថ្មីដូចគ្នាផងប្លែកគ្នាផង ។ ដូចគ្នាត្រង់ជីវីតថ្មីទទួលចំហាយកម្ម ផលពីជីវិតចាស់ ប៉ុន្តែពុំដូចគ្នាត្រង់ជីវីតថ្មីមានការកសាងការអប់រំថ្មីៗទៀត ។

ទស្សនៈពុទ្ធនិយមបានយល់ឃើញ សត្វលោកទាំងឡាយរមែងវិលកើត វិលស្លាប់មិនចេះអស់មិនចេះហើយក្នុងសំសារៈ(វដ្តសង្សារ) ។ ការកើតឡើងរមែងមានចាស់ឈឺស្លាប់ ហើយនៅរស់តែងជួបប្រទះទុក្ខសោក រោគាព្យាធិ ជរា ព្យាធិ មរណៈ និងទុក្ខសោកផ្សេងបានគឺមិនចាប់កំនើតតទៅទៀត ។

នៅត្រង់ចំណុចនេះហើយដែលព្រះសិទ្ធាថ៍ចង់ដឹងនិងស្រាវជ្រាវរកឫសគល់ ប៉ុន្តែក្រោយមកព្រះអង្គត្រាស់ដឹងហើយទ្រង់បានសម្តែងថា ដរាបណាផលកម្មមិនទាន់ផុតរលត់ ដរាបនោះសត្វលោកនៅតែកើតតទៅទៀត ។ បើអាចបំបាត់កំណើតត្រូវបំបាត់ផលកម្មសិន ទើបកំណើតនោះរលត់ទៅឯងៗ ។ ឯពាក្យថាផលគឺផ្លែផ្កាដែលលេចចេញពីកកម្ម ។ បើកម្មល្អផលល្អ បើកម្មអាក្រក់ផលក៏អាក្រក់ ។

មនុស្សជាអ្នកកសាងកម្មដោយខ្លួនឯង ហើយក៏ទទួលកម្មនេះដោយខ្លួនឯងដែរ​។ ម៉្យាងទៀតអំពើល្អ និងអាក្រក់ពុំងាចលុបលាង ឬសងគ្នាបានទេ ។ ប្រសិនបើអំពើនោះអាក្រក់​ផលល្អផង លទ្ធផល់ក៏ល្អផងអាក្រក់ផងដែរ ។ ឯកម្មផលមិនសាបសូន្យទេគ្រាន់តែបានទទួលយូរឬឆាប់ដូចជា៖

• កម្មខ្លះផ្តល់ផលភ្លាមៗក្នុងបច្ចុប្បន្នភាព
• កម្មខ្លះផ្តល់ផលក្នុងជាតិខាងមុខបន្ទាប់ពីបច្ចុប្បន្ននេះ
• កម្មខ្លះទៀត​ផ្តល់ក្នុងជាតិលំដាប់ៗទៅទៀត ។

ដូចនេះទ្រឹស្តីកម្មផលជាទ្រឹស្តីទំនាក់ទំនងរវាងហេតុនិងផលនេះ ។ ហើយមានលក្ខណៈស្របតាមវិទ្យាសាស្រ្តស្យង់ថែមទៀត ព្រោះវិទ្យាសាស្រ្តស្យង់បានអះអាងថាហេតុ​ និងផលទាក់ទងគ្នាជានិច្ច ។ ហេតុតូច ផលតូច ហេតុធំផលធំ ហេតតុល្អផលល្អ ហេតុអាក្រក់ផលអាក្រក់​ ។ល។ ដូចនេះលក្ខណៈកម្មផលដែលបាន​បកស្រាយខាងលើបញ្ជាក់បានថា ទ្រឹស្តីនេះសមស្រប និងវិទ្យាសាស្រ្តស្យង់ ។