វិញ្ញាសាផែនដី ប្រឡងសញ្ញាបត្រមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ចំណេះទូទៅ និងបំពេញវិជ្ជា ( វិញ្ញាសាទី៦០ )

សំនួរ

១. តើកាបូនត្រូវបានស្តុកទុកនៅន្លែងណាខ្លះ នៅលើភពផែនដី ?

២. ចូរនិយាយពីវដ្តអាសូត ។

៣. តើអាសូតមានសារៈសំខាន់ដូចម្តេចចំពោះសារពាង្គកាយមានជីវីតលើផែនដី ?

៤. មនុស្ស ស​ត្វ និងរុក្ខជាតិមិនអាចប្រើប្រាស់អាសូតនៅក្នុងបរិយាកាសផ្ទាល់បានទេ ។ តើធ្វើដូចម្តេចទើបអាចប្រើប្រាស់អាសូតបាន ?

៥. តើសកម្មភាពមនុស្សមានឥទ្ធិពលដូចម្តេចគទៅលើវដ្តអាសូត ?

ចម្លើយ

១. នៅលើភពផែនដី កាបូនត្រូវបានស្តុកទុកនៅក្នុងកន្លែងជាច្រើនដូចជា ៖

• ម៉ូលេគុលសរីរាង្គនៅក្នុងសារពាង្គកាយរស់ និងស្លាប់ក្នុងមណ្ឌលជីវៈ
• ឧស្ម័ន​កាបូនឌីអុកស៊ីតនៅក្នុងបរិយាកាស
• អង្គធាតុសរីរាង្គនៅក្នុងដី នៅក្នុងមណ្ឌលសិលាជាឥន្ធនៈផូស៊ីល និងការចាក់បង្គរនៃសិលាកម្ទេចកំណដូចជាថ្មកំបោរ ដី ស
• នៅក្នុងមហាសមុទ្រជាកាបូនឌីអុកស៊ីតរលាយ និងជាកាល់ស្យូមកាបូណាតនៅក្នុងសំបក ឬស្នូកនៃសារពាង្គកាយសមុទ្រ ។

២. និយាយពីវដ្តអាសូត ៖ នៅក្នុងបរិយាកាសមានអាសូតប្រមាណ ៧៨% ។ សត្វ​ និងរុក្ខជាតិមិនអាចប្រើប្រាស់អាសូតដោយផ្ទាល់បានទេ ប៉ុន្តែតាមដំណើរប្រព្រឹត្ត២ យ៉ាង( ការភ្ជាប់អាសូតតាមជីវសាស្រ្ត និងការភ្ជាប់អាសូតបរិយាកាស ) សត្វ និងរុក្ខជាតិអាចប្រើប្រាស់អាសូតបាន ។ នៅក្នុងរុក្ខជាតិ និងសត្វ អាសូតធ្វើចលនាតាមបណ្តាញអាហារក្នុងទម្រង់ជាប្រូតេអ៊ីន និងសមាសធាតុដទៃទៀត ។ នៅពេលដែលរុក្ខជាតិ និងសត្វងាប់ ហើយបំបែកធាតុអាសូតត្រូវបំប្លែងជាអាម៉ូញ៉ាក់ ហើយត្រឡប់ចូលទៅក្នុងដីវិញ ។ នៅក្នុងដី អាម៉ូញ៉ាក់បានបំប្លែងទៅជានីត្រាតក្រោមអំពើនៃមីក្រុប ។ នីត្រាតបានបាត់បង់ពីស្ថានប្រព័ន្ធដីគោកដោយរបៀបពីរយ៉ាងគឺ វិនីត្រាតកម្ម( បាក់តេរីដែលប្លែងនីត្រាតទៅជាអាសូត )  និងការដឹកជញ្ជូនតាមទឹកចូលទៅក្នុងស្ថានប្រព័ន្ធទឹក ។

៣. អាសូតមានសារៈសំខាន់ចំពោះសារពាង្គកាយមានជីវីតលើផែនដី គឺថាសារពាង្គកាយមានជីវីតលើផែនដីទាំងអស់ត្រូវការអាសូតដើម្បីផលិតប្រូតេអ៊ីន ។

៤. មនុស្ស សត្វនិង រុក្ខជាតិមិនអាចប្រើប្រាស់អាសូតនៅក្នុងបរិយាកាសផ្ទាល់បានទេ ។ ដើម្បីអាចប្រើប្រាស់អាសូត បានទាល់ តែមានដំណើរប្រព្រឹត្តិពីរគឺ ៖

• បញ្ជាប់អាសូតតាមជិវសាស្រ្តគឺ មីក្រូសារពាង្គកាយមួយចំនួន ( បាក់តេរី សារាយខៀវ- បៃតង់ ) ភ្ជាប់អាសូតជាមួយឧស្ម័នអ៊ីដ្រូសែនបង្កើតបានជាអាម៉ូញ៉ាក់ ( NH3) ។ រុក្ខជាតិខ្លះស្រូបយកអាម៉ូញ៉ាក់ហើយបំប្លែងឲ្យទៅជាទម្រង់អាសូតផ្សេងទៀតដែលអាចឲ្យភាវៈបរជីពនានាប្រើប្រាស់បាន ។
• បញ្ជាក់អាសូតតាមបរិយាកាសកើតមាននៅពេលព្យុះមានរន្ទះផ្គរ ។ ក្រោមឥទ្ធិពលសីតុណ្ហភាពខ្បស់ និងផ្លេកបន្ទោរឧស្ម័នអាសូត N2 ចូលរួមប្រតិកម្មជាមួយអុកស៊ីសែន O2 ប​ង្កើតបានជានីក្រាានត ( NO3 ) ។

៥. សកម្មភាពមនុស្សមានឥទ្ធិពលទៅលើវដ្តអាសូតដូចតទៅ ៖

         មនុស្សបានបញ្ជូនឧស្ម័នអាសូតយ៉ាងច្រើនពីផែនដីទៅក្នុងបរិយាកាស និងពីផ្ទៃដីក្នុងប្រព័ន្ធទឹក ។ ឌីអាសូតម៉ូណូអុកស៊ីត( N2O ) ដែលអណ្តែតនៅក្នុងបរិយាកាសជាលទ្ធផលនៃការដាំដំណាំ ចំហេះ ជីវម៉ាស់ គោ ក្របី ចំណីសត្វ និងប្រភពឧស្សាហកម្មផ្សេងៗទៀត ។ ឌីអាសូតម៉ូណូអុកស៊ីតមានផលប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងដល់មណ្ឌលអាកាសស្ងប់ នៅពេលដែលវាប្លែងខ្លួនហើយក្លាយជាកតាលីករមួយក្នុងការបំផ្លាញអូសូនក្នុងបរិយាកាស ។ ឌីអាសូតម៉ូណូអុកស៊ីតនៅក្នុងបរិយាកាសជាឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចាក់មួយដែលធ្វើឲ្យផែនដីឡើងកម្តៅបន្ទាប់ពីកាបូនឌីអុកស៊ីត និងមេតាន ។ នៅក្នុងបរិយាកាសវាចូលរួមបង្កើតស្មូកផូតូគីមី ។ អាម៉ូញ៉ាក់ក្នុងបរិយាកាសជាលទ្ធផលនៃសកម្មភាពមនុស្ស វាជាប្រតិកម្មមួយនៅក្នុងបរិយាកាសមាននាទីជាអាអេរ៉ូសូលមួយក្នុងការកាត់បន្ថយគុណភាពខ្យល់និង តោងជាប់ជាមួយតំណក់ទឹកបង្កើតបានជាភ្លៀងអាស៊ីត ។